Bốn định hướng để Quỹ tiết kiệm năng lượng vận hành hiệu quả

Giám sát hai giai đoạn, bảo đảm luật vận hành đồng bộ

Tại Diễn đàn “Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả: Thành quả và mục tiêu trong kỷ nguyên vươn mình” tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh ngày 17/10, khi được hỏi về công tác giám sát và bảo đảm Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đi vào thực tiễn, đặc biệt là việc Luật đã giao nhiều nội dung chi tiết cho Chính phủ quy định, cùng cơ chế giám sát của Quốc hội để tránh tình trạng “Luật có hiệu lực nhưng thiếu hành lang để thực hiện”,  ông Nguyễn Phương Tuấn – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết: Trước đây chúng ta từng kêu gọi bỏ luật khung, luật ống, xây dựng luật phải chi tiết để có thể thực thi ngay. Nhưng theo tư duy mới của Nghị quyết 66, Quốc hội tập trung vào ban hành các định hướng mang tính thể chế, còn những nội dung mang tính kỹ thuật, có sự thay đổi nhanh thì giao cho Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương quy định dưới luật.

Theo ông Nguyễn Phương Tuấn, cách tiếp cận này giúp hệ thống pháp luật linh hoạt, thích ứng với thực tiễn, nhưng cũng đòi hỏi cơ chế giám sát chặt chẽ.

Cụ thể, Quốc hội hiện giám sát theo hai giai đoạn: Giai đoạn tiền kiểm, yêu cầu cơ quan soạn thảo chứng minh tính khả thi của từng điều khoản trước khi trình.

Giai đoạn hậu kiểm, Quốc hội sẽ giám sát việc thực thi, đánh giá hiệu quả chính sách sau khi luật có hiệu lực.

“Luật về giám sát của Quốc hội quy định rất rõ – Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các Ủy ban chuyên môn phải thường xuyên theo dõi việc thực hiện luật, nghị quyết. Riêng Ủy ban của chúng tôi có phạm vi giám sát rất rộng, từ khoa học, công nghệ, môi trường, đổi mới sáng tạo đến chuyển đổi số. Chúng tôi yêu cầu các bộ, ngành định kỳ báo cáo tiến độ thực thi để tránh tình trạng ‘ban hành rồi để đấy’,” ông Tuấn nhấn mạnh.

Về tiến độ triển khai Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho biết: “Luật có hiệu lực từ 01/01/2026, với 3 nghị định hướng dẫn. Đến nay, Bộ Công Thương đã hoàn thiện 2 nghị định, còn nghị định về Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả dự kiến trình vào cuối quý II/2026. Hy vọng các văn bản này sẽ được ban hành kịp thời để Luật có thể ‘chạy’ ngay từ ngày có hiệu lực.”

Ông cũng kiến nghị bổ sung chế tài bắt buộc đối với các cơ quan chậm ban hành văn bản hướng dẫn, thay vì chỉ dừng ở quy định “nếu có”. Nếu không có ràng buộc, luật sẽ lại bị chậm thực thi, làm giảm hiệu lực và lòng tin của doanh nghiệp.

Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm – Cần linh hoạt và minh bạch

Một trong những điểm mới của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi) là thiết lập cơ chế Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Để bảo đảm Quỹ hoạt động minh bạch, có trọng tâm và thực sự hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư theo mô hình ESCO, ông Nguyễn Phương Tuấn cho rằng, việc thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là một bước đột phá về tư duy thể chế, đồng thời cũng là thử thách lớn trong khâu vận hành và quản trị.

Theo đó, Quỹ này được thiết kế theo mô hình hai cấu phần: Hỗ trợ trực tiếp cho doanh nghiệp, dự án thực hiện giải pháp tiết kiệm năng lượng; cho vay ưu đãi thông qua các ngân hàng thương mại được chỉ định, nhằm bảo đảm tính chuyên môn và hiệu quả sử dụng vốn.

“Nguồn vốn của quỹ sẽ do Thủ tướng Chính phủ quyết định, hiện Bộ Công Thương đang hoàn thiện nghị định vận hành quỹ”- ông Tuấn cho biết.

Ông Nguyễn Phương Tuấn chia sẻ, trước đó, trong quá trình thẩm tra dự án luật, nhiều đại biểu Quốc hội từng băn khoăn, thậm chí phản đối việc lập quỹ vì lo ngại hiệu quả vận hành. Tuy nhiên, sau khi cân nhắc kỹ các luận cứ thực tiễn, Quốc hội thống nhất thông qua, bởi “quỹ này có vai trò đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam chuyển đổi năng lượng và hướng tới tăng trưởng xanh”.

“Vấn đề còn lại,” ông Tuấn nhấn mạnh, “là phải làm sao để quỹ thực sự đi vào cuộc sống, minh bạch, hiệu quả, tránh tình trạng ‘có quỹ mà không vận hành được’ như từng xảy ra ở một số lĩnh vực khác.”

Từ kinh nghiệm giám sát nhiều cơ chế tương tự, ông Tuấn nêu bốn định hướng then chốt để quỹ vận hành hiệu quả:

Thứ nhất, minh bạch và có sự tham gia của nhiều bên. Quỹ cần công khai mọi thông tin về dự án, tài trợ, giải ngân, báo cáo tài chính, có kiểm toán độc lập hằng năm để tạo dựng niềm tin xã hội.

Thứ hai, tập trung vào dự án trọng điểm, có sức lan tỏa. Nguồn vốn cần ưu tiên cho doanh nghiệp cung cấp giải pháp tiết kiệm năng lượng (ESCO) và mô hình có khả năng nhân rộng.

Thứ ba, linh hoạt tài chính, gắn với thị trường. Quỹ nên có cơ chế tài trợ, bảo lãnh, hỗ trợ lãi suất để khuyến khích ngân hàng thương mại cùng tham gia. “Khi dòng vốn được nhân lên, quỹ sẽ trở thành ‘mồi vốn’ cho đổi mới công nghệ,” ông nói.

Thứ tư, kết hợp đào tạo và truyền thông. Ngoài cấp vốn, quỹ cần dành một phần ngân sách cho đào tạo kỹ thuật, chuyển giao công nghệ và nâng cao nhận thức cộng đồng.

“Chỉ khi có sự lan tỏa đồng bộ giữa vốn – kiến thức – nhận thức, chính sách mới có thể phát huy hiệu quả lâu dài,” ông Tuấn phân tích.

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, hiệu quả của quỹ không nên chỉ đo bằng lợi ích tài chính ngắn hạn mà phải nhìn ở tầm lợi ích quốc gia – tức là đóng góp cho an ninh năng lượng, giảm phát thải và phát triển kinh tế xanh.

“Khi chúng ta chấp nhận đổi mới, phải sẵn sàng cho những thí điểm và rủi ro có kiểm soát. Mạo hiểm ở đây là mạo hiểm trong sáng tạo, trong việc tìm lời giải mới cho bài toán năng lượng,” ông Tuấn nhấn mạnh.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, doanh nghiệp phải là trung tâm của quá trình này, còn Nhà nước giữ vai trò “kiến tạo và giám sát”. Một khung quản lý vừa chặt chẽ, vừa đủ mở sẽ giúp khuyến khích đổi mới mà vẫn đảm bảo minh bạch.

Theo kế hoạch, Bộ Công Thương sẽ trình Chính phủ phê duyệt thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả vào cuối năm 2026. Nếu các nguyên tắc nói trên được thể chế hóa, quỹ sẽ trở thành “van điều tiết mềm” của nền kinh tế năng lượng, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất và giảm phát thải.

“Khi được vận hành minh bạch, công khai và có sự tham gia của cả Nhà nước, doanh nghiệp và xã hội,” ông Nguyễn Phương Tuấn khẳng định, “Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sẽ là nguồn lực mới cho chuyển đổi xanh của Việt Nam, góp phần thực thi thành công luật và hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.”