Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: Tự chủ học thuật phải độc lập với tài chính

Cơ sở đại học đủ tiềm lực cho nghiên cứu khoa học

Tham gia chất vấn Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đại biểu Nguyễn Hữu Thông, Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bình Thuận đặt vấn đề: Nghị quyết số 57 của Trung ương giao trách nhiệm cho các trường đại học trong việc nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo. Nhưng để thực hiện được điều đó, các trường đại học cần phải có thực lực để đảm nhiệm.

“Đề nghị Bộ trưởng cho biết đánh giá của Bộ trưởng về tiềm lực khoa học, công nghệ của các trường đại học hiện nay? Với tiềm lực như vậy, liệu có thể đảm nhiệm tốt sứ mệnh nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ không? Những kiến nghị và giải pháp nào của Bộ trưởng để phát triển vấn đề này? - đại biểu chất vấn.

Trả lời Đại biểu Nguyễn Hữu Thông, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn khẳng định, Nghị quyết số 57 đã mở ra nhiều cơ hội cho các trường trong phát triển khoa học, công nghệ. Tuy nhiên, để tận dụng được cơ hội này, bản thân các trường phải có thực lực vững vàng. Đánh giá tiềm lực khoa học và công nghệ của các trường đại học là việc không dễ.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn thẳng thắn nhìn nhận: Nói đến tiềm lực khoa học - công nghệ của một cơ sở giáo dục đại học không chỉ xét ở cơ sở vật chất mà phải xét toàn diện, bao gồm: Đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học; truyền thống nghiên cứu và sản phẩm khoa học, công nghệ được tạo ra và chuyển giao; hệ thống phòng thí nghiệm và thiết bị phục vụ nghiên cứu; cùng khả năng thương mại hóa, ứng dụng sản phẩm.

Tuy nhiên, nếu chỉ xét riêng về hạ tầng kỹ thuật, phòng thí nghiệm, nhìn chung các cơ sở giáo dục đại học hiện nay còn yếu, nhỏ và lạc hậu. Cụ thể, trong số hơn 40 trường đại học trực thuộc Bộ, hiện có 840 phòng thí nghiệm - phần lớn là quy mô nhỏ, cấp bộ môn, phục vụ chủ yếu cho thực hành và hỗ trợ công bố nghiên cứu, rất ít phòng có khả năng tạo ra sáng chế, phát minh có giá trị chuyển giao.

Trong số hơn 10 phòng thí nghiệm trọng điểm cấp quốc gia, số lượng được đặt tại các trường đại học còn khiêm tốn. Giai đoạn vừa qua, thông qua hai dự án lớn, Bộ đã hỗ trợ thành lập 16 phòng thí nghiệm mới, nhưng đa phần quy mô nhỏ (20-30 tỷ đồng/phòng), thiết bị được trang bị theo thời điểm và nguồn gốc khác nhau, thiếu tính kết nối và đồng bộ.

Do đó, để các trường đại học thực sự đảm đương được sứ mệnh phát triển khoa học – công nghệ quốc gia, cần một cuộc hiện đại hóa mạnh mẽ hạ tầng nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Tự chủ đại học: Không thể lấy tài chính làm thước đo quyền học thuật

Trả lời chất vấn của đại biểu Lê Thị Song An - Phó Trưởng đoàn chuyên trách đại biểu Quốc hội tỉnh Long An, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết: Tự chủ đại học là một chủ trương lớn, đã được triển khai và bước đầu phát huy hiệu quả tích cực tại nhiều cơ sở giáo dục đại học. Nhờ thực hiện cơ chế tự chủ, các trường có điều kiện linh hoạt hơn trong tổ chức bộ máy, hoạt động tài chính, học thuật, đào tạo và nghiên cứu khoa học, từ đó tạo nên sức sống và sự phát triển năng động cho chính các nhà trường.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt được, cơ chế tự chủ vẫn còn một số điểm cần điều chỉnh và hoàn thiện. Bộ Giáo dục và Đào tạo hiện đang phối hợp các cơ quan liên quan để sửa đổi Luật Giáo dục đại học (Luật số 54), trong đó tập trung sửa đổi các quy định nhằm bảo đảm thực quyền tự chủ cho các trường.

Một vấn đề quan trọng đang được quan tâm là gỡ bỏ sự lệ thuộc giữa quyền tự chủ học thuật và mức độ tự chủ tài chính. Theo quy định hiện hành, mức độ tự chủ của trường đại học thường gắn chặt với khả năng tự chủ tài chính, nghĩa là trường nào tự đảm bảo được càng nhiều về tài chính thì càng được trao quyền tự chủ sâu rộng hơn. Cách tiếp cận này, theo Bộ trưởng, còn bất cập vì làm suy giảm quyền tiếp cận bình đẳng về tự chủ của các trường có điều kiện tài chính hạn chế.

Bộ trưởng nhấn mạnh, tự chủ học thuật, tổ chức, khoa học, công nghệ nên là quyền độc lập, không bị chi phối bởi mức độ tự chủ tài chính. Nhà nước sẽ xem xét hỗ trợ các cơ sở giáo dục đại học thông qua các hình thức như đặt hàng đào tạo, cấp học bổng cho người học… thay vì buộc các trường phải “tự thân vận động” toàn bộ để có quyền tự chủ.

Ông lấy hình ảnh minh họa: Cũng như một công dân đủ 18 tuổi thì phải được đảm bảo đầy đủ quyền công dân, bất kể hoàn cảnh giàu - nghèo, trường đại học cũng phải được trao quyền tự chủ tương tự, không bị đánh giá chỉ dựa trên khả năng tài chính.

Theo Bộ trưởng, trong bối cảnh Quốc hội đang xem xét Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đây cũng sẽ là một hành lang pháp lý mới, quan trọng để tăng cường quyền tự chủ về nghiên cứu và chuyển giao công nghệ cho các trường đại học.

Luật mới sẽ tạo điều kiện để các trường mở rộng hợp tác với doanh nghiệp, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.