Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trên không gian mạng

Tạo tấm lá chắn văn hóa số, bảo vệ người sáng tạo

Trong phiên thảo luận tại tổ sáng 5/11 về dự thảo Luật Thương mại điện tử, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đại biểu Quốc hội (đoàn Hà Nội) cho biết: Luật Sở hữu trí tuệ đang được sửa đổi trong thời điểm văn hóa không chỉ tồn tại trên sân khấu hay trang sách, mà đang lan tỏa mạnh mẽ trên nền tảng số, được số hóa bằng dữ liệu và thậm chí được tái tạo bởi trí tuệ nhân tạo.

“Mỗi thông tin, giai điệu, hình ảnh giờ đây có thể đi khắp thế giới chỉ trong vài giây và cũng có thể bị đánh cắp, bóp méo hoặc khai thác thương mại trái phép trong vài giây. Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ lần này không chỉ sửa kỹ thuật pháp lý, mà là tạo tấm lá chắn văn hóa số, bảo vệ người sáng tạo và khẳng định chủ quyền văn hóa Việt Nam trong không gian mạng toàn cầu” - đại biểu nhấn mạnh.

Đại biểu cho biết, việc sửa khoản 13 Điều 4 để mở rộng bảo hộ kiểu dáng công nghiệp sang “sản phẩm phi vật lý” là đúng hướng. Tuy nhiên, trong môi trường số, sản phẩm phi vật lý không chỉ là mô hình, thiết kế 3D mà còn bao gồm hình ảnh số, giọng nói số, phong cách biểu diễn, avatar và nhân dạng số của nghệ sĩ. Đề nghị bổ sung giải thích vào khoản này, nhằm bảo đảm không để giọng nói, hình ảnh nghệ sĩ, hay phong cách sáng tạo bị AI sao chép, deepfake và sử dụng mà không xin phép.

Về giám định sở hữu trí tuệ, dự thảo sửa đổi Điều 201 quy định mở rộng đối tượng giám định. Trong thời đại nội dung bị đạo nhạc, cải biên, tái tạo bằng AI rất nhanh, giám định phải dựa trên năng lực công nghệ.

“Đề nghị bổ sung vào điều này yêu cầu năng lực giám định số: công cụ nhận diện nội dung, phân tích AI, truy vết dữ liệu, xác định nguồn gốc tác phẩm. Nếu không, luật cho phép giám định, nhưng thực tiễn không thể xử lý tranh chấp bản quyền số”- đại biểu Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.

Đồng thời đại biểu cũng đề nghị bổ sung cơ chế giải quyết khẩn cấp đối với tranh chấp nội dung số, và khuyến khích áp dụng công nghệ gắn nhãn nguồn gốc (content-ID, watermark, blockchain xác thực).

Đại biểu đánh giá cao dự thảo đã có tinh thần tích cực ở Điều 8a về tài chính dựa trên sở hữu trí tuệ. “Đây là chìa khóa phát triển công nghiệp văn hóa. Nhưng để khả thi, chúng ta cần quy định giao Chính phủ ban hành khung định giá tài sản trí tuệ trong lĩnh vực văn hóa và cơ chế để bản quyền âm nhạc, phim, thiết kế, game có thể làm tài sản thế chấp”- đại biểu góp ý.

Bảo vệ bản quyền trong không gian số, ứng phó thách thức từ trí tuệ nhân tạo

Liên quan đến vấn đề bản quyền, nhiều đại biểu đoàn Bắc Ninh bày tỏ lo ngại về tình trạng xâm phạm bản quyền tác giả trên các nền tảng số và trí tuệ nhân tạo (AI) đang diễn ra phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của văn nghệ sĩ.

Đại biểu Nguyễn Văn Thi - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Ninh lưu ý: “Cần bảo vệ con người sáng tạo trước công nghệ, tránh việc máy móc được công nhận quyền như con người”.

Do đó, các đại biểu đề nghị bổ sung quy định cụ thể về tác phẩm do AI tạo sinh, tăng chế tài xử lý vi phạm, đồng thời thiết lập cơ chế giám sát và gỡ bỏ nội dung vi phạm trên môi trường mạng. Bên cạnh đó, cần đặt nguyên tắc bảo vệ con người sáng tạo, bảo đảm AI không được công nhận quyền như con người, qua đó, duy trì giá trị nhân văn trong hoạt động sáng tạo.

Về thương mại hóa tài sản trí tuệ, đại biểu Đinh Ngọc Minh (Cà Mau) đề xuất cho phép sử dụng quyền sở hữu trí tuệ làm tài sản bảo đảm vay vốn, đồng thời xây dựng hệ thống định giá, đăng ký và giao dịch tài sản trí tuệ thống nhất, minh bạch, nhằm khơi thông dòng vốn cho hoạt động đổi mới sáng tạo và phát triển doanh nghiệp.

Cùng quan điểm tăng hiệu quả thực thi, đại biểu Trần Thị Vân (đoàn Bắc Ninh) cũng nhấn mạnh cần nâng cao năng lực bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt trong thương mại điện tử và hoạt động xuất nhập khẩu, thông qua phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, lực lượng công an kinh tế và hải quan để kịp thời phát hiện, xử lý hành vi vi phạm.

Đa số các đại biểu đều thống nhất rằng, việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ sáng tạo, thúc đẩy đổi mới và phát triển kinh tế tri thức. Đồng thời, ứng phó với thách thức của công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong kỷ nguyên số.