ASEAN-EU: Từ quan hệ đối tác chiến lược đến FTA

Tuy nhiên, vì ý tưởng về quan hệ đối tác chiến lược đã ít xuất hiện trong những năm gần đây. Quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-EU có thể được coi là sự hợp nhất của một loạt các thỏa thuận hợp tác và các mục tiêu chung hiện nay, rộng lớn và ấn tượng so với các giai đoạn trước của mối quan hệ, bao gồm hợp tác kinh tế và sự hỗ trợ liên tục của EU đối với hội nhập ASEAN và hợp tác về các vấn đề như ứng phó với COVID-19, biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh, phát triển bền vững và kết nối, hợp tác hàng hải và an ninh mạng.

Hiệu quả là tiêu chí quan trọng cho một quan hệ đối tác chiến lược thành công. Mặc dù quan hệ đối tác có thể bị hạn chế trong khả năng tăng triển vọng cho EU trở thành một tác nhân quan trọng ở châu Á - Thái Bình Dương, nhưng có thể tỏ ra hiệu quả trong việc đạt được các mục tiêu chính xác cho các dự án cụ thể. Vậy tại sao lại có quan hệ đối tác chiến lược? Và quan hệ đối tác chiến lược có ý nghĩa như thế nào đối với quan hệ tương lai giữa EU và ASEAN?

Chiến lược trong quan hệ đối tác chiến lược

Định nghĩa của EU về quan hệ đối tác chiến lược vẫn chưa có nhiều sự rõ ràng. Các quan hệ đối tác chiến lược của EU về bản chất không đồng nhất và xuất hiện theo kiểu đặc biệt, cho thấy thiếu các tiêu chí rõ ràng. Tuy nhiên, chúng đã được đưa vào chính sách đối ngoại của EU, đặc biệt là kể từ Chiến lược An ninh châu Âu năm 2003 và quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-EU là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy đây là một chính sách liên tục của EU. Trong nhiều thập kỷ, mối quan hệ ASEAN-EU được đặc trưng như một sự tham gia của nhà tài trợ và người nhận. Giai đoạn đó có thể kết thúc, với sự hợp tác kinh tế ngày càng sâu rộng, tạo cơ sở cho sự hợp tác rộng rãi hơn. Tuy nhiên, hai cơ quan khu vực này vẫn chưa bắt đầu đàm phán hiệu quả một hiệp định thương mại tự do (FTA), mặc định là các FTA của EU với các quốc gia ASEAN riêng lẻ.

Mặc dù vậy, quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-EU cho thấy hai bên có thể làm việc cùng nhau. Hỗ trợ hội nhập khu vực, bao gồm Hệ thống Quá cảnh Hải quan ASEAN gần đây và một loạt các gói hỗ trợ hội nhập của EU, gần đây nhất là Chương trình Hỗ trợ Hội nhập Khu vực ASEAN (ARISE Plus), là những phần quan trọng của mối quan hệ này. Và mối quan hệ đối tác chiến lược này có thể là một động lực tiên phong thực sự cho sự hợp tác cấp cao giữa các khu vực, có nghĩa là có thể không cần các quan hệ đối tác chiến lược riêng lẻ với các quốc gia ở Đông Nam Á. EU không có bất kỳ quan hệ đối tác chiến lược nào với các quốc gia thành viên ASEAN, không giống như quan hệ đối tác chiến lược với Nam Phi (một thành viên của Liên minh châu Phi) và Brazil (một thành viên của MERCOSUR).

Khi quan hệ đối tác chiến lược ASEAN-EU được công bố, rõ ràng là nâng tầm mối quan hệ và cam kết hai bên tiến tới các cuộc gặp cấp cao. Hội nghị thượng đỉnh này là một thành phần quan trọng của quan hệ đối tác như vậy. EU đã kêu gọi công nhận nhiều hơn ảnh hưởng và vị thế của mình ở châu Á - Thái Bình Dương. Khối này đã liên tục tìm cách đóng một vai trò trong các cuộc thảo luận của ASEAN liên quan đến tương lai của khối này và rộng hơn là trong cấu trúc an ninh châu Á - Thái Bình Dương. Các nhà quan sát sẽ theo dõi chặt chẽ xem liệu quan hệ đối tác chiến lược có đưa EU vào cấu trúc khu vực ở Đông Nam Á hay không. Tất nhiên, câu hỏi vẫn còn tồn tại về mong muốn trở thành thành viên của EU trong một hội nghị cấp cao quan trọng do ASEAN dẫn đầu trong khu vực - Hội nghị cấp cao Đông Á.

Vấn đề thời gian

ASEAN đang trở nên quan trọng hơn về mặt chiến lược đối với EU. Thời điểm quan hệ đối tác chiến lược được công bố ngay sau khi ký kết một thỏa thuận tạo thành khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới - Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), tập hợp ASEAN và các đối tác thương mại tự do là Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand. RCEP là một thành công đối với ASEAN, vì nó tăng cường vai trò trung tâm của ASEAN, đưa ASEAN trở thành một đối tác quan trọng hơn đối với EU và nâng cao khả năng đàm phán của ASEAN không chỉ với EU mà còn trong khu vực như một phần của khối thương mại đa phương. Địa chính trị hiện tại cũng có thể đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc dẫn đến quan hệ đối tác chiến lược. Việc Mỹ - dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump - rút khỏi chủ nghĩa đa phương đã tạo ra một khoảng trống ủng hộ trật tự đa phương và dựa trên luật lệ, mà EU và ASEAN có thể bù đắp phần nào. Cuối cùng, sự phổ biến của các vấn đề xuyên biên giới như đại dịch COVID-19 và tính cấp bách của biến đổi khí hậu cũng khiến hợp tác đa phương vừa cần thiết vừa cấp bách.

Củng cố các mối quan hệ liên khu vực tiến đến FTA

Đối với cả EU và ASEAN, quan hệ đối tác chiến lược giữa các khu vực sẽ thúc đẩy sự phù hợp của quản trị khu vực, cách tiếp cận đúng đắn đối với một số vấn đề hành động tập thể, đồng thời tránh những thách thức lớn. Thực tế vẫn là EU và ASEAN không phải là cường quốc an ninh và vì vậy họ có thể thấy rằng việc thống nhất về các vấn đề an ninh phi truyền thống - chẳng hạn như COVID-19, các sáng kiến ​​chống khủng bố, hỗ trợ nhân đạo, nước và an toàn thực phẩm, và quản lý thiên tai - có thể là một con đường hiệu quả trong tương lai với quan hệ đối tác chiến lược này. Quan hệ đối tác chiến lược đã cung cấp một cấu trúc cho sự tham gia bên ngoài. Đối với EU, ngay cả khi các xu hướng gần đây cho thấy ưu tiên hợp tác song phương với các quốc gia Đông Nam Á, giá trị của sự hợp tác liên khu vực và các thỏa thuận cụ thể một lần nữa được đề cao.

Quan hệ đối tác chiến lược cũng củng cố chiến lược rộng lớn hơn của ASEAN với các đối tác bên ngoài: đã thêm một tổ chức khu vực vào hợp tác và hiện nay EU là đối tác chiến lược của ASEAN, đối tác đối thoại duy nhất không có tư cách này là Canada. Các đối tác chiến lược khác của ASEAN là Mỹ, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc, Australia và New Zealand. Về mặt thương mại, ASEAN đã và đang tích cực xây dựng một Cộng đồng Kinh tế toàn diện, sau khi đã có những kết quả đáng kể trong việc bãi bỏ thuế quan để tạo thuận lợi cho thương mại. EU đang nỗ lực dành các hỗ trợ trong việc thiết lập tiêu chuẩn, tạo thuận lợi thương mại và các lĩnh vực khác để giúp loại bỏ các rào cản phi thuế quan. Giữa hai khu vực hiện vẫn còn rất nhiều tiềm năng kinh tế chưa được khai thác và EU muốn hướng tới mục tiêu chung là đạt được thương mại tự do hoàn toàn trong khu vực này.

FTA ASEAN-EU là kỳ vọng của các bên trong thời gian qua nhưng vẫn cần thêm thời gian để tiến tới đàm phán. Chính sách của EU là xây dựng các khối hợp tác cho FTA ASEAN-EU toàn diện. Hiện tại, EU đã có FTA song phương với Singapore và Việt Nam, đồng thời đang đàm phán với Indonesia, Thái Lan và Philippines. Các lĩnh vực như cạnh tranh, mua sắm chính phủ, phát triển bền vững mà EU muốn đưa vào các cuộc đàm phán đang tồn tại khoảng cách giữa các bên. Và ASEAN thận trọng hơn trong các vấn đề này. Việc đàm phán các FTA nói chung thường mất nhiều thời gian, như FTA ASEAN-Nhật Bản cũng đã mất hàng thập kỷ để đàm phán. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 hiện nay, chiến lược của EU trong việc kết nối Châu Âu và Châu Á đã bị ảnh hưởng, nhưng cần thiết phải tăng gấp đôi khả năng kết nối và hội nhập nếu muốn thấy sự phục hồi kinh tế mạnh mẽ trong những thời gian tới.