TOS-1: Vũ khí phi hạt nhân mạnh nhất của Nga ở chiến sự Ukraine

Hệ thống này đặc biệt được đánh giá cao nhờ khả năng vô hiệu hóa bộ binh ở các vị trí kiên cố như ở Ukraine và làm vỡ phổi của các nạn nhân ở gần mỗi lần va chạm. Mỗi bệ phóng BM-1 mang theo 24 quả đạn, được mệnh danh là “súng phun lửa” do khả năng phá hủy các công sự.

Các video đã xuất hiện trên internet cho thấy đạn từ hệ thống tên lửa phóng loạt TOS-1A của Nga có thể gây ra những trong các cuộc tấn công ở Ukraine. Các vụ nổ được cho là xảy ra gần Novomykhailivka và Lyman, cả hai đều thuộc vùng Donetsk ở Donbas.

Trong đoạn phim cho thấy sóng xung kích lớn mà đạn nhiệt áp gây ra, với nhiều vụ nổ xảy ra cùng một lúc trong cuộc tấn công. Hiện tượng vũ khí nhiệt áp tạo ra được gọi là đám mây ngưng tụ, hay đám mây Wilson. Một vụ nổ đủ lớn trong điều kiện độ ẩm cao như những gì chúng ta thấy trong video sẽ làm giảm mật độ không khí xung quanh, từ đó làm mát không khí tạm thời và khiến một số hơi nước trong đó ngưng tụ.

Cuộc chiến lớn nhất và khủng khiếp nhất của thế kỷ 21

TOS-1 và các biến thể có thể gây sát thương đáng kinh ngạc. Nó được coi là vũ khí mạnh nhất của Nga không sử dụng công nghệ hạt nhân.

TOS-1 hoạt động bên cạnh các đoàn xe của Nga và hỗ trợ hỏa lực chống lại hệ thống phòng thủ của Ukraine. Nhờ đó, xe tăng chiến đấu chủ lực và xe bọc thép của Nga được định hướng rõ ràng để dễ dàng tác chiến. Từ thiết kế đến chức năng, TOS-1 có khả năng gieo rắc nỗi sợ hãi trên bất kỳ chiến trường nào.

Đoạn phim này đóng vai trò như một lời nhắc nhở ớn lạnh về khả năng của TOS-1A tạo ra sức nóng và áp suất cực lớn có thể gây hại đáng kinh ngạc cho những người ở gần.

TOS-1 thường được gọi là súng phun lửa hạng nặng, nhưng thực chất nó là hệ thống phóng loạt tên lửa (MRLS) sử dụng tên lửa nhiệt áp. Tên lửa nhiệt áp nói riêng và vũ khí nhiệt áp nói chung là loại vũ khí sử dụng oxy từ không khí để tạo ra vụ nổ nhiệt độ cao, gây ra loạt sóng xung kích dài hơn và lớn hơn so với vũ khí thông thường sử dụng thuốc nổ thông thường.

Loại vũ khí thời Liên Xô này được thiết kế để hỗ trợ hỏa lực trực tiếp cho các đơn vị bộ binh và xe tăng chiến đấu chủ lực di chuyển trên chiến trường. Do đó, TOS-1 thường được triển khai dọc theo tiền tuyến của các đơn vị cơ giới hóa.

TOS-1 có thể tiêu diệt lực lượng địch trong boong-ke, tòa nhà và chiến hào, tấn công công sự và xe bọc thép. Nó cũng có thể tiêu diệt hàng không mẫu hạm. Cơ chế hoạt động của loại vũ khí này tương tự như các hệ thống MLRS khác nhưng nó có thể bắn nhiều loại đạn khác nhau.

TOS-1 ra đời từ đầu những năm 1980 và được Quân đội Liên Xô sử dụng trên chiến trường Afghanistan. Sau đó, các lực lượng Nga đã triển khai hệ thống này ở Chechnya. Trong các hoạt động quân sự ở Chechnya, nó còn được gọi là “Buratino”. Điều đáng chú ý là hệ thống TOS-1 ban đầu chỉ được sử dụng để thử nghiệm và đánh giá và không được sản xuất với số lượng lớn.

Vũ khí này có bệ phóng BM-1, gồm 30 ống phóng sử dụng đạn tên lửa 220mm. Đạn được chia làm 2 loại gồm đầu đạn chứa chất gây cháy và đầu đạn sử dụng thuốc nổ nhiệt áp - loại thuốc nổ dùng để chế tạo bom nổ sử dụng công nghệ chân không. Xe phóng sử dụng khung gầm cải tiến T-72 - vốn là thân xe tăng chiến đấu chủ lực của Liên Xô, sử dụng động cơ diesel V-82-1, có tầm bắn khoảng 550km, tốc độ 65km/h.

TOS-1 được trang bị hệ thống dẫn đường và điều khiển hỏa lực hiện đại, cho phép khai hỏa mà không cần chuẩn bị sơ bộ về địa hình, trắc địa. Khi hoạt động trên chiến trường, quân đội có thể triển khai máy bay không người lái để hỗ trợ xác định mục tiêu của hệ thống.

TOS-1 gieo rắc nỗi sợ hãi trên chiến trường

Một tên lửa nhiệt áp phóng từ TOS-1 có thể đốt cháy một khu vực có diện tích bằng 2 sân bóng đá. Một khi quả tên lửa nặng 200kg bắn trúng mục tiêu, nó sẽ phát nổ với áp suất cực lớn, giải phóng nhiệt lượng lên tới 3.000 độ C, khiến cả lớp giáp thép bảo vệ cũng tan chảy. Thiệt hại cho con người càng lớn ở những không gian hẹp như hầm, hào, lô cốt... Áp suất quá cao có thể làm gãy xương, thủng màng nhĩ, phá hủy các cơ quan nội tạng. Hiệu ứng chân không có thể hút hết không khí trong phổi nạn nhân, khiến phổi bị xẹp và dẫn đến tử vong do ngạt thở.

Tuy nhiên, TOS-1 cũng có một số nhược điểm là có tầm bắn ngắn hơn so với các MRLS khác, trong khoảng từ 3.500m đến 6.000m tùy thuộc vào tuổi của hệ thống. Đối phương có thể tấn công hệ thống này ở khoảng cách hơn 300m.

Phương Tây không có vũ khí tương tự TOS-1, nhưng có nhiều MRLS khác như M142 HIMARS từng được quân đội Mỹ sử dụng để tấn công Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở Iraq và gần đây được trang bị cho Ukraine. Tuy nhiên, các hệ thống pháo như vậy thường sử dụng đầu đạn chùm hoặc đầu nổ mạnh hơn là đạn nhiệt áp.

TOS-1 trong lịch sử

Hệ thống TOS-1A là một biến thể của TOS-1 ra đời từ cuối Chiến tranh Lạnh.

Trong cuộc chiến ở Ukraine, quân đội Nga đã sử dụng phiên bản TOS-1A Solntsepek. Phiên bản này được đưa vào phục vụ từ năm 2001, tầm bắn 6.000m. Tầm bắn này đủ xa để nó có thể đứng ngoài vùng hỏa lực của vũ khí chống tăng đối phương. Số lượng ống phóng của TOS-1A Solntsepek giảm xuống còn 24 do tên lửa mà nó sử dụng nặng 90kg, nặng hơn so với tên lửa sử dụng trong các phiên bản khác.

TOS-1A được đưa vào sử dụng năm 2001 với tầm bắn được cải thiện và máy tính đạn đạo được nâng cấp cùng với các cải tiến khác. Lần đầu tiên được quân đội Nga sử dụng ở Chechnya, hệ thống hoàn chỉnh được lắp trên khung gầm xe tăng T-72 đã được sửa đổi và ban đầu được thiết kế để hỗ trợ hỏa lực gián tiếp cho các đơn vị bộ binh đang tiến công và xe tăng chiến đấu chủ lực. Xe được trang bị hệ thống phóng xoay có khả năng chứa tới 24 tên lửa nhiệt áp không điều khiển, có thể phóng trong vòng 6 đến 12 giây.

Nga đã bán ít nhất 4 hệ thống TOS-1 cho Iraq vào năm 2014 và các hệ thống này đã được Badgdad sử dụng trong cuộc chiến chống IS ở Jurf al-Sakhar.

Trước khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, TOS-1 đã được sử dụng trong cuộc chiến kéo dài giữa Azerbaijan và Armenia ở Nagorno-Karabakh 2020. Nga đã bán TOS-1A cho cả hai bên xung đột: Azerbaijan có 18 hệ thống, số lượng Armenia sở hữu là không rõ. Ngoài ra, hệ thống này còn được cung cấp cho Kazakhstan và Ả Rập Saudi.

Vũ khí nhiệt áp là gì?

Vũ khí nhiệt áp là một phân lớp của vũ khí thể tích, một họ bao gồm vũ khí nhiệt áp và chất nổ khí nhiên liệu. Chúng bao gồm một thùng chứa nhiên liệu và hai loại thuốc nổ riêng biệt. Khi một vũ khí thể tích được thả hoặc phóng, điện tích đầu tiên sẽ phát nổ để phân tán các hạt nhiên liệu.

Điện tích thứ hai đốt cháy nhiên liệu phân tán và oxy trong không khí, tạo ra một làn sóng nổ có áp suất và nhiệt cực cao, có khả năng dội lại và tạo ra một phần chân không trong không gian kín. Chúng có khả năng gây thương vong cho dân thường do tính chất bừa bãi và không kiểm soát.

Tác dụng của bom nhiệt áp được kết hợp trong không gian kín, khiến chúng có hiệu quả cao trong các tòa nhà.

Sự khác biệt giữa vũ khí nhiệt áp và vũ khí hạt nhân

Có một sự khác biệt lớn giữa vũ khí nhiệt áp và vũ khí hạt nhân. Thuốc nổ nhiên liệu - không khí được Mỹ phát triển từ những năm 1960 và được sử dụng ở Việt Nam. Trước đây chúng cũng được Nga sử dụng ở Chechnya vào những năm 1990, được cho là chống lại Trung Quốc trong cuộc xung đột biên giới năm 1969 và gần đây nhất là trong cuộc xung đột ở Syria và có thể là bởi chính chế độ Syria. Người ta tin rằng Trung Quốc và Ấn Độ cũng có loại vũ khí này. Tuy nhiên, Mỹ và Nga đã tiếp tục cải tiến chúng và coi chúng như một sự thay thế cho những quả bom hạt nhân có sức hủy diệt lớn hơn nhằm chọc thủng các mục tiêu quân sự cứng rắn.

Cuộc thử nghiệm vũ khí nhiệt áp lớn nhất của Nga năm 2007 có năng suất 44 tấn, trong khi vũ khí hạt nhân chiến thuật B61 của Mỹ, được triển khai ở châu Âu, có năng suất thấp nhất là ~300 tấn. Để so sánh rõ hơn, vũ khí hạt nhân chiến lược của Mỹ có năng suất khác nhau từ khoảng 50.000 tấn đến 1,2 megaton. Bom nhiệt áp thì nhẹ hơn.