Chủ nghĩa Mác – Lênin liệu đã lỗi thời?

Thế giới ngày nay biến động vô cùng phức tạp, khoa học - công nghệ với những bước phát triển nhảy vọt đã làm thay đổi nhận thức nhiều giá trị lịch sử, đòi hỏi bất luận ở trong nước hay quốc tế đều phải tìm câu trả lời xác đáng cả về lý luận và thực tiễn để tự chuẩn bị cho mình về chính trị.

Trong bối cảnh như vậy, các chính đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng luôn phải đứng trước những thách thức lớn của thực tiễn và những vấn đề rất nan giải về lý luận. Không chỉ các thế lực thù địch, mà ngay chính trong lòng các nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) cũng nảy sinh những quan điểm mâu thuẫn và cách “ứng xử” không đúng với bản chất của chủ nghĩa Mác - Lênin: Rằng, chủ nghĩa Mác - Lênin đã lỗi thời, không còn vai trò chỉ đạo, soi đường đối với cách mạng và kiến thiết mà chỉ là một “học thuyết ảo tưởng” về một xã hội không có thực; rằng, chỉ có chủ nghĩa tư bản (CNTB) mới là “giá trị đích thực”, là “nấc thang tiến bộ nhất” của nhân loại. Từ những quan điểm và nhận thức đó, họ đổ mọi “tội lỗi” cho lý luận mácxít về những thiếu sót, khuyết điểm của chủ nghĩa xã hội (CNXH) hiện thực, đòi xét lại, xóa bỏ chủ nghĩa Mác - Lênin, tiến tới xóa bỏ triệt để con đường đi lên CNXH ở các nước đang triển khai xây dựng.

Vậy, chủ nghĩa Mác - Lênin có phải đã lỗi thời?

Trước hết, nói về chủ nghĩa Mác. Chủ nghĩa Mác do hai người thầy vĩ đại của giai cấp công nhân là Mác và Ăngghen sáng lập vào giữa thế kỷ XIX. Xuất phát từ thực tiễn phong trào đấu tranh đang phát triển mạnh mẽ của giai cấp công nhân và nhân dân lao động chống lại sự áp bức bóc lột của giai cấp tư sản, đòi hỏi phải có một lý luận khoa học hướng dẫn, Mác và Ăngghen đã vận dụng và kế thừa có phê phán các tư tưởng tiên tiến của lịch sử nhân loại trước đó, bao gồm: Triết học cổ điển Đức, Kinh tế chính trị học cổ điển Anh và Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp, xây dựng lên học thuyết cách mạng đáp ứng yêu cầu của thời đại.

Chủ nghĩa Mác được cấu thành từ ba bộ phận: Triết học Mác, Kinh tế chính trị học Mác và Chủ nghĩa xã hội Mác, thống nhất với nhau, liên hệ biện chứng không tách rời nhau, tạo nên hệ thống học thuyết cách mạng, khoa học và nhân đạo. Triết học Mác là thế giới quan và phương pháp luận của giai cấp công nhân, là vũ khí tư tưởng để giai cấp và chính đảng của nó nhận thức, cải tạo thế giới. Kinh tế chính trị học Mác trình bày học thuyết giá trị thặng dư, vạch trần bản chất bóc lột của giai cấp tư sản, vạch rõ bản chất, quy luật khách quan về nguồn gốc hình thành, phát triển và diệt vong của CNTB, chỉ rõ vai trò và sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản trong xã hội tư sản, cung cấp căn cứ lý luận cho hoạt động đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản. Chủ nghĩa xã hội khoa học Mác lấy triết học Mác và kinh tế chính trị học Mác làm nền tảng lý luận, trình bày điều kiện và quy luật phát triển của phong trào giải phóng giai cấp vô sản, chỉ ra con đường đúng đắn giải phóng triệt để giai cấp vô sản.

Đánh giá chủ nghĩa khoa học Mác, Lênin cho rằng: “Điểm chủ yếu trong học thuyết của Mác là ở chỗ nó đã làm sáng tỏ vai trò lịch sử thế giới của giai cấp vô sản”(1), “nó cung cấp cho loài người và nhất là cho giai cấp công nhân những công cụ nhận thức vĩ đại”(2). Lênin chỉ rõ: “Toàn bộ thiên tài của Mác chính là ở chỗ ông đã giải đáp được những vấn đề mà tư tưởng tiên tiến của nhân loại nêu ra...”(3). Lênin đã ra sức bảo vệ lý luận Mác, phê phán không khoan nhượng với mọi loại kẻ thù tư tưởng xét lại và cơ hội; đồng thời, chú trọng tổng kết kinh nghiệm thực tiễn đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân thế giới, dựa trên những kết quả mới của khoa học, bổ sung, phát triển cơ sở lý luận của Mác với tinh thần biện chứng duy vật.

Hai là, về chủ nghĩa Lênin. Ra đời vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX ở nước Nga, chủ nghĩa Lênin bao gồm các lý thuyết kinh tế và chính trị XHCN được phát triển từ chủ nghĩa Mác, cũng như cách giải thích của Lênin, học thuyết Mác cho ứng dụng thực tế với điều kiện chính trị - xã hội của đế quốc Nga nông nghiệp đầu thế kỷ XX. Lênin đã vận dụng lập trường, quan điểm và phương pháp chủ nghĩa Mác để nghiên cứu những tình hình mới, những đặc điểm mới về sự phát triển của CNTB ở giai đoạn tột cùng là chủ nghĩa đế quốc. Dựa vào quy luật phát triển không đều về kinh tế - xã hội các nước, Lênin đã đề ra luận điểm “cách mạng vô sản có thể nổ ra và thắng lợi ở một số nước, thậm chí ở một nước lạc hậu”, tạo ra bước đột phá, sáng tạo trong học thuyết của Mác và Ăngghen: “CNXH chỉ có thể giành thắng lợi trước tiên ở các nước công nghiệp phát triển phương Tây”. Luận điểm này, đã giúp Lênin giải quyết kịp thời những vấn đề cơ bản của cách mạng vô sản Nga và chính Người đã lãnh đạo Cách mạng Tháng Mười Nga giành được thắng lợi vĩ đại, mở ra thời đại mới: Thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới.

Những cống hiến vĩ đại của Lênin cả về lý luận và thực tiễn, nhất là sau này, với Chính sách kinh tế mới (NEP), chuyển trọng tâm của cách mạng sang phát triển kinh tế và văn hóa, thực hiện các hình thức “quá độ gián tiếp “quá độ đặc biệt” và “những biện pháp trung gian”; kết hợp đan xen thành quả của CNXH với những thành tựu văn minh của nhân loại mà CNTB đạt được là một bước tiến có ý thức và có tính hiện thực. Các biện pháp xây dựng CNXH do Lênin đề ra, một mặt đã phát huy mạnh mẽ nguồn năng lực dồi dào của các thành phần kinh tế, những “sáng kiến vĩ đại” của quần chúng nhân dân; mặt khác, “dùng cả hai tay để lấy những cái tốt đẹp của nước ngoài” phục vụ cho công cuộc xây dựng CNXH.

Chủ nghĩa Lênin trở thành học thuyết “chắc chắn nhất, chân chính nhất và cách mệnh nhất”(4), đã góp phần làm hoàn chỉnh hơn hệ thống lý luận của Mác, Ăngghen. Những tư duy “mới mẻ” của học thuyết Lênin kết hợp với những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác, được những người cộng sản và giai cấp công nhân quốc tế trân trọng gọi là chủ nghĩa Mác - Lênin; đồng thời, lấy đó làm chỉ dẫn lý luận, kim chỉ nam cho mọi hành động của cách mạng vô sản.

Xét về lịch sử, sau 1,7 thế kỷ so với thời điểm trước khi chủ nghĩa Mác ra đời và 1,2 thế kỷ trước khi có chủ nghĩa Lênin, đến nay thế giới và mỗi nước đều có những biến đổi vô cùng sâu sắc cả về chính trị, văn hóa, kinh tế, quốc phòng... Giai cấp vô sản không thể kỳ vọng hơn ở các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin có thể tiên đoán được chính xác những vấn đề của hôm nay. Khư khư thực hiện giáo điều chủ nghĩa Mác - Lênin là không khoa học, nhưng nếu chỉ dựa vào lịch sử ra đời mà cho rằng chủ nghĩa Mác - Lênin đã lỗi thời là vô cùng sai lầm và có hại, chỉ nhằm mục đích chống lại chủ nghĩa Mác - Lênin, chống lại CNXH chân chính.

Sức sống trường tồn của chủ nghĩa Mác - Lênin

Với sự phát triển của thế giới hiện đại mà ngày nay chúng ta đang chứng kiến, có những điều hiện thực đã vượt qua một số giới hạn chân lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, đó cũng là điều phù hợp với lịch sử. Theo đà phát triển không ngừng của thực tiễn và khoa học, thì bất cứ học thuyết nào tự bản thân nó cũng không phải là một hệ thống lý luận giáo điều, và chính C. Mác cũng đã từng đưa ra câu cách ngôn: “Mỗi bước tiến của phong trào thực tiễn còn quan trọng hơn hàng tá cương lĩnh”(5). Những vấn đề chủ nghĩa

Mác - Lênin trình bày, chỉ mới là những quy luật chung nhất về tự nhiên, xã hội và tư duy, là quy luật chung nhất và tổng thể nhất của sự phát triển của thời đại, là phương hướng căn bản của sứ mệnh lịch sử cũng như việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân ở mỗi thời điểm lịch sử. Do đó, nó chỉ là thế giới quan và phương pháp luận khoa học, là vũ khí tư tưởng của con người trong cuộc đấu tranh vì chân lý khoa học và chính nghĩa nhân văn để nhận thức và cải tạo thế giới mà không phải là “cái đã xong xuôi” hay “nhất thành bất biến”.

Phân tích nội hàm cơ bản các bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác - Lênin, cho thấy chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn có ý nghĩa tất yếu lịch sử và có tính lãnh đạo một cách phổ biến. Thứ nhất, triết học Mác - Lênin là một bộ môn khoa học phản ánh chính xác các quy luật phát triển phổ biến của tự nhiên, xã hội và tư duy, là thế giới quan và phương pháp luận khoa học chuẩn xác nhất, đảm bảo cho chủ nghĩa Mác - Lênin không chỉ là một học thuyết nhằm nhận thức và giải thích thế giới một cách đúng đắn mà chủ yếu còn là một học thuyết cải tạo thế giới. Với chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng, triết học Mác - Lênin ngày càng tỏ rõ là “khoa học của mọi khoa học”, nó không lỗi thời mà còn có sức sống mãnh liệt và trường tồn bền vững. Thứ hai, kinh tế chính trị học Mác - Lênin với các quy luật về quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất của lực lượng sản xuất; quy luật đấu tranh giai cấp vẫn còn phù hợp với tất cả mô hình xã hội có giai cấp; quy luật giá trị thặng dư không chỉ phù hợp với mọi giai đoạn phát triển của xã hội TBCN mà còn phù hợp với cả giai đoạn cách mạng xã hội XHCN. Thứ ba, chủ nghĩa xã hội khoa học Mác - Lênin, chứng minh rằng CNTB tất yếu sẽ diệt vong, CNXH nhất định thắng lợi, giai cấp vô sản sẽ là người sáng tạo ra xã hội XHCN, nấc thang phát triển cao hơn xã hội TBCN trong lịch sử sáng tạo của loài người.

"Ứng xử" của chúng ta

Trước thế giới hiện thực khách quan, việc “ứng xử” với chủ nghĩa Mác - Lênin như thế nào là một vấn đề quan trọng, cần đặc biệt quan tâm. Nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin cần xuất phát từ tinh thần khoa học, với một thái độ không định kiến, tôn trọng sự thật khách quan và với cái tâm trung thực, trong sáng. Nếu nghiên cứu một cách cô lập, tách rời hay đối lập với sự phát triển sinh động của bản thân nó trong thực tiễn đều hướng đến sai lầm và không có lối thoát.

Đảng Cộng sản Việt Nam từ khi thành lập đã là Đảng mácxit, mang bản chất của giai cấp công nhân, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm tư tưởng soi đường, kim chỉ nam cho mọi hành động của Đảng. Từ chủ nghĩa yêu nước đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh - Người truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin và sáng lập ra Đảng ta đã để lại “một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; là tài sản tinh thần vô cùng to lớn và quý giá của Đảng và dân tộc ta, mãi mãi soi đường cho sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta giành thắng lợi”(6).

Trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng trong gần 90 năm qua đã “đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác”, góp phần quan trọng, làm sáng tỏ hơn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về triết học, kinh tế chính trị học, về chủ nghĩa xã hội khoa học. Từng bước khẳng định chủ nghĩa Mác - Lênin không phải là những vấn đề học thuật đơn thuần mà là những quy luật chung nhất về tự nhiên, xã hội và tư duy, là quy luật chung nhất và tổng thể nhất của sự phát triển của thời đại, là phương hướng căn bản của sứ mệnh lịch sử cũng như việc thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Đó cũng chính là nguyên nhân tại sao Đảng Cộng sản Việt Nam luôn kiên định những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, làm vũ khí tư tưởng sắc bén trong nhận thức và đổi mới đất nước.

Hiện nay, các thế lực đế quốc, thù địch vẫn không ngừng từ bỏ âm mưu “diễn biến hòa bình”, từ cấm vận kinh tế, bóp nghẹt ngoại giao đến can thiệp vào nội bộ của các nước, nhất là các nước đang đi theo con đường xây dựng CNXH. Mục đích từng bước ngăn chặn, tiến tới xóa bỏ CNXH của họ vẫn nguyên vẹn, nhưng trong điều kiện mới, khi không thể làm theo kiểu cách ở thế kỷ trước, họ phải điều chỉnh, tìm phương sách mới với những thủ đoạn tinh vi, thâm độc và xảo quyệt hơn. Phương thức cơ bản hiện nay mà họ đang thực hiện là mở các chiến dịch truyền thông, lợi dụng triệt để sự phát triển của mạng xã hội; đồng thời, khai thác triệt để những yếu kém, khuyết điểm của CNXH, xuyên tạc lý luận Mácxít, xuyên tạc thể chế chính trị, nói xấu các đảng cầm quyền và nhà nước XHCN, gây lung lạc niềm tin trong nhân dân, chia rẽ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ...; họ tìm mọi cách làm cho các đảng cộng sản và công nhân bế tắc về đường lối, rối loạn về lý luận, dẫn đến rối ren về chính trị, phải tự giải thể đảng, tự từ bỏ con đường đi lên CNXH để đi theo con đường TBCN như ở Liên Xô và các nước Đông Âu trước đây.

Trong một thế giới đa cực đầy sôi động và thách thức, mâu thuẫn và đối lập nhau, toàn cầu hóa mà phần lớn do CNTB chi phối, cuộc đấu tranh giữa nhân dân ta và các thế lực thù địch luôn diễn biến rất nhanh chóng và rất phức tạp, đòi hỏi chúng ta phải luôn nêu cao tinh thần cảnh giác, kiên quyết chống lại mọi âm mưu “diễn biến hòa bình” đòi xét lại chủ nghĩa Mác - Lênin, xét lại tư tưởng Hồ Chí Minh, đòi đa nguyên đa đảng chính trị...; đồng thời, phải lựa chọn một lối đi thông minh, sáng tạo, có lợi cho sự phát triển mà vẫn giữ được phương hướng chính trị, không phạm sai lầm về đường lối. Điều đó, đặt ra cho Đảng ta yêu cầu vừa cấp bách vừa căn bản: “Tiếp tục kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng sáng tạo và phát triển phù hợp với thực tiễn Việt Nam”(7). Đó cũng chính là cái “bất biến” không thể thỏa hiệp của Đảng và nhân dân ta!./.

Phương Vinh (Tạp chí Tuyên giáo)

--------------------------------------------------------

(1), (2), (3) V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980,

t. 23, tr. 1, 54, 49.

(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2011, t. 4, tr. 289.

(5) C. Mác và Ph. Ăngghen: Tuyển tập, tiếng Việt, Nxb. Sự thật, H. 1971, tr. 11.

(6) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2011, tr. 88.

(7) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2016, tr. 199.