10 phong tục văn hóa đẹp ngày Tết Nguyên đán của người Việt

1. Dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa đón năm mới

Trước khi Tết đến Xuân về, hầu như mọi gia đình đều tổng vệ sinh, dọn dẹp, sơn sửa lại nhà cửa, vườn tược. Việc làm này không chỉ giúp không gian sống thêm khang trang, sạch đẹp mà còn mang ý nghĩa gột rửa điều không may của năm cũ, chuẩn bị đón vận khí mới. Nhiều người còn thay rèm, chậu hoa, tranh treo tường hay trồng thêm cây cảnh với mong muốn năm mới an lành, tài lộc gõ cửa. Bên cạnh việc dọn dẹp, vứt bỏ những thứ xấu, cũ thì các gia đình cũng chuẩn bị trang trí thêm những chậu hoa, câu đối đủ màu sắc mang hơi thở của mùa xuân như: hoa mai, hoa đào, quất cảnh,....

2. Lễ cúng ông Công, ông Táo ngày 23 tháng Chạp

Vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm, người Việt tổ chức lễ tiễn ông Công, ông Táo về trời để báo cáo Ngọc Hoàng những việc đã làm trong năm qua. Trong tín ngưỡng dân gian Việt, sự tích ông Công, ông Táo có nguồn gốc từ ba vị thần là Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kì của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành sự tích hai ông, một bà đại diện cho thần đất, thần nhà và thần bếp núc. Lễ vật thường gồm mâm cỗ mặn, hoa quả và cá chép. Lễ cúng thường diễn ra trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, sau lễ cúng gia chủ sẽ mang vàng mã đi hóa và đem cá đi thả ở các sông, hồ lớn. Phong tục này thể hiện lòng thành kính, biết ơn đối với các vị thần giữ lửa trong gia đình, đồng thời là nghi thức khép lại một năm, mở đầu cho chuỗi ngày chuẩn bị Tết.

3. Gói bánh chưng, bánh tét

Nhắc đến Tết Việt, không thể không nhớ tới hình ảnh những nồi bánh chưng, bánh tét nghi ngút khói. Bánh chưng hình vuông tượng trưng cho đất, bánh tét hình trụ biểu trưng cho trời thể hiện triết lý âm dương hài hòa trong văn hóa Việt. Việc gói bánh không chỉ để dâng lên tổ tiên mà còn là dịp các thành viên trong gia đình quây quần, chuyện trò, gắn kết tình thân. Mỗi chiếc bánh là sự gửi gắm tấm lòng hiếu thảo cùng ước vọng một năm no đủ, sung túc.

Bánh chưng là món bánh đặc trưng của miền Bắc và Bắc Trung Bộ, trong khi bánh tét phổ biến ở các tỉnh miền Nam. Tuy khác nhau về hình dáng, lá gói hay tên gọi, cả hai đều có điểm chung ở nguyên liệu truyền thống: gạo nếp dẻo, nhân đỗ xanh, thịt heo.

Ngày nay, cùng với nhịp sống hiện đại, nhiều gia đình không còn tự gói bánh mà đặt mua sẵn. Bánh chưng và bánh tét cũng trở nên đa dạng hơn về kích cỡ cũng như hương vị từ bánh mặn đến bánh ngọt, nhân thịt hay nhân chay nhằm đáp ứng nhu cầu và khẩu vị phong phú của người tiêu dùng. Dù cách làm có thay đổi, ý nghĩa thiêng liêng của hai món bánh vẫn luôn được gìn giữ như biểu tượng của Tết cổ truyền Việt Nam.

4. Tổ chức tất niên, đón giao thừa

Tất niên là buổi sum họp ý nghĩa vào những ngày cuối năm, khi mọi người cùng nhìn lại chặng đường đã qua, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và gửi lời chúc tốt đẹp cho nhau trước thềm năm mới. Dù lớn hay nhỏ, mỗi gia đình, cơ quan hay tập thể đều cố gắng duy trì bữa tất niên như một nghi thức khép lại năm cũ trọn vẹn, thể hiện tinh thần đoàn kết, tri ân và gắn bó.

Sau bữa tất niên, khoảnh khắc giao thừa được xem là giây phút thiêng liêng nhất trong năm. Khi tiếng chuông nhà thờ, tiếng pháo hoa vang lên, mọi người cùng nhau thắp hương bàn thờ gia tiên, cầu mong năm mới an lành, sung túc. Nhiều người còn có thói quen ra đường hái lộc, đi lễ chùa, đón không khí đầu xuân trong niềm hân hoan và tin tưởng.

Tổ chức tất niên và đón giao thừa không chỉ là hoạt động văn hóa truyền thống mà còn là dịp để mỗi người tạm gác lo toan, hướng về gia đình, sum vầy bên những người thân yêu, cùng mở ra một khởi đầu mới với nhiều hi vọng tốt đẹp.

5. Dâng hương tổ tiên

Sáng mùng Một Tết, khi đất trời giao hòa trong không khí xuân mới, các gia đình Việt thường thắp nén hương thơm lên bàn thờ, dâng mâm ngũ quả cùng lễ vật tưởng nhớ ông bà, tổ tiên. Đây là nghi lễ thiêng liêng mở đầu năm mới, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” một trong những giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc. Mỗi nén hương dâng lên là lời tri ân thành kính, là cầu mong tổ tiên phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, bình an, làm ăn thuận lợi.

Nhiều gia đình duy trì truyền thống tụ họp đông đủ sáng mùng Một để cùng dâng hương, chúc thọ ông bà, chia sẻ những lời chúc tốt đẹp đầu năm. Sau lễ cúng, con cháu thường quây quần bên mâm cơm Tết, thưởng thức món ăn truyền thống trong không khí đầm ấm, thiêng liêng. Chính những giây phút ấy đã làm nên “hồn Tết” nơi quá khứ, hiện tại và tương lai hòa quyện trong niềm hiếu nghĩa và sum vầy.

6. Xông đất ngày đầu năm

Xông đất (hay còn gọi là đạp đất) là một trong những phong tục lâu đời và quan trọng nhất của người Việt trong ngày đầu năm mới. Người đầu tiên bước vào nhà sau thời khắc giao thừa được xem là “người xông đất”, mang theo vận khí, may mắn và tài lộc cho cả gia đình trong suốt năm.

Chính vì vậy, gia chủ thường lựa chọn người xông đất có tuổi hợp với mình, tính tình vui vẻ, cởi mở, làm ăn thuận lợi để năm mới gặp nhiều điều tốt lành. Ở một số vùng, người được mời xông đất thường mang theo lời chúc, cành lộc đầu xuân hoặc bao lì xì đỏ để tăng thêm phước khí.

Ngày nay, phong tục xông đất vẫn được gìn giữ nhưng mang ý nghĩa nhẹ nhàng, vui tươi hơn. Nhiều gia đình chọn cách tự “xông đất” bằng việc chính các thành viên trong nhà ra ngoài rồi bước vào lại để đón năm mới an yên. Dù giản dị hay trang trọng, nghi lễ này vẫn thể hiện niềm tin, hy vọng và ước nguyện cho khởi đầu suôn sẻ trong năm mới.

7. Tục lì xì, chúc Tết, mừng tuổi

Lì xì, hay còn gọi là mừng tuổi, là một trong những phong tục được mong chờ nhất mỗi dịp Tết đến xuân về. Những phong bao đỏ nhỏ xinh không chỉ chứa đựng tiền mừng đầu năm, mà còn gửi gắm trong đó lời chúc an khang, thịnh vượng và may mắn. Màu đỏ tượng trưng cho hỷ sự, xua đi điều không may, mang đến khởi đầu tươi vui cho cả năm mới.

Người lớn lì xì trẻ nhỏ với lời chúc “ăn ngoan, học giỏi, chóng lớn”; con cháu lại mừng tuổi ông bà, cha mẹ để bày tỏ lòng hiếu kính, cầu chúc sức khỏe dồi dào và tuổi thọ viên mãn. Ở nhiều gia đình, phong bao lì xì còn được trao nhau giữa bạn bè, đồng nghiệp như lời chúc phúc và sẻ chia niềm vui đầu năm.

Hơn cả giá trị vật chất, lì xì là cách người Việt gửi gắm tình thân, niềm vui và sự khởi đầu tốt đẹp. Mỗi phong bao đỏ trao đi là một nụ cười, một lời chúc, một niềm tin rằng năm mới sẽ tràn đầy an lành và may mắn.

8. Chúc Tết họ hàng, làng xóm

Trong những ngày đầu năm mới, phong tục chúc Tết đã trở thành một nét đẹp không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt. Sau thời khắc giao thừa, mọi người thường đến thăm hỏi họ hàng, bạn bè, hàng xóm, trao nhau những lời chúc tốt lành như “An khang thịnh vượng”, “Vạn sự như ý”, “Tấn tài tấn lộc”. Mỗi lời chúc là một niềm hy vọng, một lời cầu mong bình an, hạnh phúc và may mắn cho cả năm.

Tục chúc Tết không chỉ mang ý nghĩa cầu may mà còn là dịp để gắn kết tình cảm, thắt chặt mối quan hệ giữa người với người. Người trẻ kính cẩn chúc ông bà, cha mẹ sức khỏe và trường thọ; người lớn chúc nhau làm ăn phát đạt, gia đạo bình an. Cả những cuộc gặp gỡ đầu năm cũng là dịp để hàn huyên, sẻ chia niềm vui và khởi đầu một năm mới trong tiếng cười rộn rã.

9. Du xuân, hái lộc đầu năm

Sau giao thừa, nhiều người rủ nhau đi lễ chùa, du xuân, hái lộc với mong muốn cầu phúc, cầu tài cho năm mới. Việc hái một cành non, xin một chút lộc từ chùa hay miếu là biểu tượng cho sự khởi đầu tốt đẹp. Bên cạnh ý nghĩa tâm linh, du xuân còn là dịp thưởng ngoạn phong cảnh, hòa mình vào không khí trong lành và vui tươi đầu năm, tạo nên nét đẹp thanh nhã, nhân văn.

Bên cạnh đó, người Việt còn có tục xin chữ, câu đối đầu xuân. Đây là một nét đẹp văn hóa, là món quà mang ý nghĩa xã hội biểu hiện cho truyền thống hiếu học, trọng chữ nghĩa của dân tộc Việt Nam ta. Xin chữ treo trong nhà đầu năm là một việc làm quan trọng với mỗi gia đình từ xa xưa, treo chữ gì trong nhà thể hiện bản sắc của mỗi gia đình, cũng là thể hiện những mong ước trong năm mới. Nó như một món ăn tinh thần mang đậm bản chất văn hóa của một đất nước hiếu học, coi trọng đạo thánh hiền mà chúng ta cần trân trọng và bảo tồn.

10. Hóa vàng mã tiễn ông bà tổ tiên

Sau vài ngày đón Tết, khi không khí xuân vẫn còn phảng phất trong từng nếp nhà, người Việt lại chuẩn bị cho một nghi lễ quan trọng lễ hóa vàng. Thông thường, lễ này được tổ chức vào mùng 3, mùng 7 hoặc mùng 10 tháng Giêng, tùy phong tục từng vùng. Đây được xem là ngày “tiễn chân” ông bà, tổ tiên trở về cõi trên sau những ngày cùng con cháu sum họp.

Trong lễ hóa vàng, mỗi gia đình đều chuẩn bị mâm lễ chu đáo gồm hương hoa, trầu cau, rượu, mâm cỗ nhỏ và vàng mã. Sau khi khấn tạ ơn, gia chủ sẽ hóa vàng mã hành động tượng trưng cho việc gửi lời tri ân, cầu mong tổ tiên tiếp tục phù hộ cho con cháu một năm an khang, thịnh vượng. Khói hương nghi ngút như sợi dây vô hình kết nối hai thế giới, để lòng thành kính của người trần đến được với cõi thiêng liêng.

Tết Nguyên đán không chỉ là thời khắc chuyển giao năm mới, mà còn là dịp để người Việt gìn giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống. Mỗi phong tục, nghi lễ đều chứa đựng tinh thần đoàn viên, hiếu nghĩa và lòng biết ơn. Giữ gìn nét đẹp Tết Việt chính là gìn giữ cội nguồn, bản sắc và hồn dân tộc qua từng thế hệ.