Nghề đậu bạc Định Công - nét đẹp tinh hoa của kinh thành Thăng Long, Hà Nội

Vàng son một thuở nghề đậu bạc Định Công

Từ xưa tới nay, dân gian thường truyền tai nhau câu ca: “Lĩnh hoa Yên Thái/Đồ gốm Bát Tràng/Thợ vàng Định Công/Thợ đồng Ngũ Xã”. Đó là những câu ca đầy giản dị về tứ trụ tinh hoa làng nghề của kinh thành Thăng Long. Trong đó, nổi bật là nghề đậu bạc ở làng Định Công. Qua bàn tay khéo léo của những người thợ kim hoàn tại đây, các sản phẩm tinh xảo từ vàng, bạc được lưu truyền từ đời này qua đời khác.

Có thể nói, nghề đậu bạc đã có từ rất lâu đời, bắt nguồn cùng với sự hình thành và phát triển của làng Định Công từ xưa đến nay. Theo truyền thuyết, vào thời Lý Nam Đế ở thế kỷ thứ VI, tại làng Định Công có ba anh em là Trần Hòa, Trần Điện và Trần Điền. Với niềm đam mê và đức tính cần cù, chịu khó, họ đã học được nghề làm vàng bạc và mở cửa hàng lấy tên là “kim hoàn”.

Đền thờ tổ nghề kim hoàn được dân làng Định Công lập nên để ghi nhớ công ơn của ba vị tổ nghề Trần Hòa, Trần Điện và Trần Điền. (Ảnh Ngọc Anh)

Những sản phẩm vàng bạc do ba anh em làm ra đều rất tinh xảo với những hoa văn, họa tiết trang trí đầy tỉ mỉ, gây nức tiếng gần xa. Sau này, cả ba anh em đã dạy lại nghề cho dân làng Định Công và truyền thống làm vàng bạc được lưu truyền từ đời này qua đời khác. Để ghi nhớ công ơn, dân làng Định Công đã lập đền thờ ba anh em họ Trần và vào ngày 12/2 âm lịch hàng năm tổ chức lễ hội tri ân ba vị tổ nghề rất trang trọng.

Tỉ mỉ, khắt khe trong từng công đoạn

Nghệ nhân làng đậu bạc Định Công đã và đang kế thừa làng nghề truyền thống, đồng thời cho ra mắt nhiều sản phẩm đa dạng, đáp ứng được nhu cầu ngày càng lớn của thị trường tiêu dùng. Trong nhiều thế kỷ hình thành và phát triển, làng đậu bạc Định Công đã tạo nên những kỹ thuật riêng biệt mà chỉ có người trong làng mới hiểu biết được. Nhất là các sản phẩm đậu bạc được làm hoàn toàn bằng thủ công và luôn có nét đặc trưng riêng, thể hiện sự thông minh, khéo léo và óc sáng tạo của những người thợ tại đây.

Nghệ nhân đậu bạc cần có những kỹ năng khéo léo, tinh tế để đậu từng chi tiết nhỏ cho sản phẩm. (Ảnh Ngọc Anh)

Trong kỹ thuật đậu bạc đòi hỏi người làm phải có kỹ năng, tay nghề cao. Người làm nghề phải nắm chắc 4 kỹ thuật cơ bản là trơn, đấu, chạm, đậu. Đồng thời, mỗi sản phẩm đậu bạc đạt yêu cầu phải đậu đều tay, hàn luột, không đọng vảy và các chi tiết hài hòa, cân xứng với nhau.

Để hoàn thành một sản phẩm đậu bạc, những người thợ phải mất rất nhiều thời gian, thậm chí cả tháng trời với những thao tác vô cùng công phu, tỉ mỉ. Đầu tiên là nấu chảy bạc nguyên liệu thành các thanh, khi đổ thanh phải đều, trơn và không bị vón cục để khi cán không bị gãy, vỡ vụn. Sau đó, đưa các thanh bạc vào máy cán cho phẳng, mịn và không đứt đoạn. Đặc biệt, quá trình cán bạc phải được nướng thường xuyên cho bạc mềm.

Trong quá trình đậu bạc, các thanh bạc được vào máy cán cho phẳng, mịn và không đứt đoạn. (Ảnh Ngọc Anh)

Theo anh Lê Đình Sơn, thợ thủ công của làng Định Công chia sẻ rằng, bạc được dùng để đậu phải là loại bạc nguyên chất thì mới có thể kéo thành các sợi chỉ với nhiều kích cỡ khác nhau. Công đoạn khó nhất trong đậu bạc là bước dựng hình để tạo nên đường nét cho sản phẩm, bởi mỗi sản phẩm sẽ có hình dáng và kích cỡ khác nhau. Như vậy, người thợ sẽ dựng khung xương trước để định hình sản phẩm. Cùng với đó, sử dụng các sợi chỉ se để tạo ra hoa văn, họa tiết và ghép lại với nhau thành từng mảng. Nhiều mảng như thế được đắp vào khung xương và cố định bằng các mối hàn.

Mỗi sản phẩm đậu bạc sẽ được dựng khung xương trước để định hình sản phẩm. Sau đó, sử dụng các sợi chỉ se để tạo hoa văn, họa tiết và ghép lại với nhau thành từng mảng. (Ảnh Ngọc Anh)

Sản phẩm sau khi được hoàn thiện phải đạt độ tinh xảo cao, các mối hàn không được lộ nếp. Các sản phẩm không chỉ dừng lại ở sự tỉ mỉ trong từng chi tiết, mà thực sự là một tác phẩm nghệ thuật mang những giá trị tinh tuý riêng.

Nếu như trước đây, những sản phẩm đậu bạc thường là những cành hoa, con bướm, xuyến, nhẫn… thì ngày nay, để phục vụ nhu cầu người mua ngày càng tăng với mục đích đa dạng, các sản phẩm đậu bạc được làm công phu và có kích thước lớn, tính thẩm mỹ cũng cao hơn.

Các sản phẩm đậu bạc được làm rất công phu với độ tinh xảo và tính thẩm mỹ cao. (Ảnh Ngọc Anh)

Hiện nay, xưởng đậu bạc Định Công có rất nhiều mẫu sản phẩm của khách hàng đặt theo sở thích và mẫu đậu bạc do các nghệ nhân tự thiết kế. Ngoài những dòng sản phẩm truyền thống, các nghệ nhân làng Định Công còn phát triển thêm dòng sản phẩm lưu niệm là tranh đậu bạc. Họ đã đưa những hình ảnh văn hóa gắn với biểu tượng của Hà Nội như hình ảnh Khuê Văn Các, Tháp Rùa, Phố cổ… vào trong tranh. Tất cả đều ánh lên sự tinh xảo, độc đáo và lan tỏa nét đẹp văn hóa của quê hương đất nước Việt Nam vào từng sản phẩm đậu bạc.

Các sản phẩm tranh đậu bạc lan tỏa nét đẹp văn hóa của quê hương đất nước Việt Nam. (Ảnh Ngọc Anh)

Bằng tâm huyết và sự sáng tạo không ngừng, các nghệ nhân của làng đậu bạc Định Công đã và đang phát triển nghề đậu bạc lên một tầm cao mới, từ đó tìm lại chỗ đứng cho sản phẩm từng một thời vang bóng. Tâm huyết của những nghệ nhân đậu bạc làng Định Công là mở nhiều workshop, cũng như các lớp đào tạo ngắn hạn để truyền lửa nghề cho các thế hệ sau.

Nhiều workshop và các lớp đào tạo ngắn hạn được làng đậu bạc Định Công tổ chức nhằm bồi dưỡng nguồn nhân lực kế cận trong việc kế thừa và phát huy nghề. (Ảnh Ngọc Anh)

Để tiếp tục gìn giữ nghề cổ truyền này, làng nghề đậu bạc Định Công cần không ngừng bồi dưỡng nguồn nhân lực kế cận trong việc kế thừa và phát huy nghề. Bên cạnh đó, đậu bạc Định Công cần tạo ra thương hiệu riêng để minh chứng rằng, dù thời gian có trôi đi nhưng vùng “đất tổ nghề kim hoàn” vẫn mãi vang danh, cùng những con người yêu nghề tạo nên những kiệt tác đậu bạc vô giá.