Lễ cúng trăng: Nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào Khmer

Lễ cúng trăng hay còn gọi là Ok Om Bok, là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất của người Khmer, mang trong mình những giá trị văn hóa và tâm linh sâu sắc. Được tổ chức vào đêm rằm tháng 10 âm lịch hằng năm.

Lễ hội này không chỉ là dịp để người dân Khmer bày tỏ lòng biết ơn đối với thần mặt trăng, mà còn thể hiện nét đẹp độc đáo của văn hóa Khmer, với ý nghĩa cầu mong mùa màng bội thu, thời tiết thuận lợi và cuộc sống no ấm cho cả cộng đồng.

Nghi thức lễ cúng trăng của người Khmer. Ảnh: Soctrang.gov.vn

Trong văn hóa người Khmer, mặt trăng được xem là một vị thần có khả năng điều hòa thời tiết và bảo vệ mùa màng khỏi thiên tai. Mỗi năm, khi mùa vụ kết thúc, người Khmer lại tụ họp tại các phum, sóc để tổ chức lễ cúng trăng, bày tỏ lòng thành kính và biết ơn vị thần đã đem lại cây trái tốt tươi và cuộc sống no ấm. Họ tin rằng, sự che chở của thần mặt trăng là yếu tố quan trọng giúp họ vượt qua những khó khăn và thử thách của cuộc sống nông nghiệp, đặc biệt là trong thời tiết khắc nghiệt của miền Tây Nam Bộ.

Theo tín ngưỡng Khmer, nếu mặt trăng hài lòng với lòng thành của dân làng, thần sẽ tiếp tục ban cho họ sự phồn thịnh và sức khỏe. Vì vậy, lễ cúng trăng không chỉ là một nghi thức đơn thuần, mà còn là một lời hứa hẹn giữa con người và tự nhiên, giữa dân làng và các đấng thần linh.

Lễ cúng trăng bắt đầu với việc chuẩn bị các mâm cúng gồm nhiều sản vật địa phương, như trái cây, cốm dẹp, bánh tét, gạo nếp, chuối, dừa và nhiều món ăn khác. Đây đều là những sản phẩm thu hoạch được sau một năm lao động vất vả. Các mâm cúng được bày trí cẩn thận và đặt dưới ánh trăng rằm, để khi mặt trăng tỏa sáng, nó sẽ chứng giám lòng thành của người dân.

Một trong những nghi thức quan trọng là "nghi thức dâng lễ vật", khi các gia đình lần lượt đặt lễ vật lên mâm cúng và cùng nhau quỳ lạy, cầu nguyện. Họ tin rằng, ánh sáng từ mặt trăng sẽ mang lời cầu nguyện của họ lên thần linh. Sau đó, người trưởng làng, hoặc một vị sư, sẽ dẫn đầu buổi lễ, đọc lời cầu chúc, chúc phúc cho mùa màng và cuộc sống bình an.

Đua ghe ngo là hoạt động không thể thiếu trong Lễ hội Ok Om Bok. Ảnh minh họa

Khi buổi lễ chính thức kết thúc, cộng đồng sẽ tham gia vào các trò chơi dân gian, biểu diễn nghệ thuật truyền thống như múa Lâm Thôn, Rô Băm và hát dân ca Khmer. Các hoạt động này không chỉ làm cho không khí thêm phần sôi động mà còn tạo cơ hội để mọi người gắn kết, xích lại gần nhau hơn.

Mâm cúng trăng không chỉ là biểu tượng của lòng thành kính mà còn thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên. Các sản phẩm như cốm dẹp, trái cây, gạo nếp và bánh tét đều là kết quả của một quá trình lao động miệt mài của người nông dân Khmer, được thiên nhiên ban tặng. Đặc biệt, cốm dẹp - một loại thức ăn truyền thống làm từ gạo nếp non - được coi là biểu tượng cho sự may mắn, thịnh vượng.

Khi dâng lễ vật lên thần mặt trăng, người Khmer không quên gửi gắm hy vọng vào một tương lai tươi sáng, với những mùa vụ bội thu và mưa thuận gió hòa. Đây cũng là lúc họ nhắc nhở bản thân về lòng biết ơn đối với mẹ thiên nhiên, vì chỉ khi tôn trọng và bảo vệ thiên nhiên, con người mới có thể nhận lại sự che chở và phồn thịnh.

Lễ hội Ok Om Bok không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo mà còn là không gian văn hóa đặc sắc, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống của người Khmer. Vào những ngày diễn ra lễ hội, người dân trong các phum sóc đều tụ hội về ngôi chùa chính của làng. Những ngôi chùa này không chỉ là nơi diễn ra các nghi lễ mà còn là trung tâm văn hóa, nơi tổ chức các hoạt động văn nghệ, thi đấu thể thao và các trò chơi dân gian.

Trong lễ hội, người dân Khmer thường tổ chức cuộc thi ghe ngo trên sông, một hoạt động thể thao mang tính biểu tượng của dân tộc Khmer. Cuộc thi không chỉ thể hiện tinh thần đồng đội mà còn là dịp để cộng đồng gắn kết, cổ vũ lẫn nhau. Những tiếng reo hò, cổ vũ vang dội trên sông mang lại không khí sôi động và rộn ràng cho lễ hội, đồng thời thể hiện sự đoàn kết, gắn bó của cả cộng đồng.

Ngoài ra, lễ hội Ok Om Bok cũng là dịp để các nghệ nhân dân gian Khmer biểu diễn những điệu múa truyền thống như múa Lâm Thôn, múa Rô Băm, và hát dân ca Khmer. Đây là cơ hội để giới thiệu và bảo tồn các nét đẹp văn hóa của dân tộc, giúp các thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về nguồn gốc và ý nghĩa của lễ hội, từ đó thêm yêu quý và tự hào về bản sắc dân tộc mình.

Trong thời đại hội nhập và phát triển, các lễ hội truyền thống như lễ cúng trăng đang đối mặt với nhiều thách thức. Sự phát triển kinh tế và quá trình đô thị hóa đã làm thay đổi không ít về mặt sinh hoạt và lối sống của người dân Khmer. Tuy nhiên, lễ cúng trăng vẫn được duy trì và trở thành biểu tượng của lòng tự hào dân tộc.