Lãnh đạo nước Anh và khủng hoảng Covid-19: Phép thử gian nan cho tiến trình hậu Brexit

Không giống như nước Mỹ có luật quy định về kế vị tổng thống, Anh không có kế hoạch kế nhiệm khẩn cấp rõ ràng nào cho vị trí Thủ tướng trong chính phủ. Nếu thủ tướng rời bỏ chức vụ của mình, đảng chính trị của họ sẽ bầu ra một nhà lãnh đạo mới, người mà sau đó sẽ phải có sự xác nhận của Nữ hoàng Anh.

Với tình trạng sức khỏe của Thủ tướng Anh đang tồi tệ hơn trong cuộc khủng hoảng Covid-19 thì một số nhà quan sát đã bày tỏ lo ngại về mức độ quyền lực tạm thời của Bộ trưởng Ngoại giao Anh. Và lo ngại hơn cả là tiến trình hậu Brexit sắp tới.

Trong cuộc họp báo ngày 6/4 tại Văn phòng Thủ tướng, ông Dominic Raab đã phải trả lời các câu hỏi về việc Thủ tướng Johnson vẫn phụ trách chính phủ từ giường bệnh của mình như thế nào. Và chỉ vài giờ sau đó, người phát ngôn của ông Johnson cho biết Thủ tướng Anh đã phải vào phòng Chăm sóc tích cực (ICU). Nhiều thành viên trong nội các Anh đồng thời là thành viên đàm phán Brexit đang bị cách ly khi trực tiếp xuất hiện các triệu chứng của Covid-19 hoặc thành viên trong gia đình có triệu chứng của Covid-19.

Tại cuộc họp báo ngày 8/4, Chính phủ Anh cho biết, Thủ tướng Johnson vẫn trong phòng bệnh và đang hợp tác tích cực với các bác sĩ điều trị. Theo Bộ Y tế và chăm sóc xã hội Anh, tính đến ngày 8/4 có 60.733 trường hợp đã cho kết quả dương tính với Covid-19 và 7.097 trường hợp tử vong.

Trước thực tế là đại dịch Covid-19 đang diễn ra ở Anh và các nước EU khiến các nhà đàm phán trực tiếp liên quan đến Brexit đều đang cách ly hoặc đã nhiễm bệnh, khiến cho nhiều người cho rằng có lẽ không ai nói về Brexit nữa. Vương quốc Anh đã thực hiện một bước ngoặt đáng kể trong việc xử lý đại dịch sau nhiều ngày bị chỉ trích về chiến lược thử nghiệm chậm chạp, nước này đã đặt mục tiêu cho đến cuối tháng 4 phải thực hiện 100.000 thử nghiệm mỗi ngày, tăng gấp 10 lần so với cuối tháng 3. Điều đó thậm chí còn hơn cả hiệu suất hiện tại của Đức với 50.000 thử nghiệm mỗi ngày. Nhưng câu hỏi tại sao Vương quốc Anh lại chậm chạp về thử nghiệm Covid-19 - ngay cả khi Tổ chức Y tế thế giới kêu gọi các nước "thử nghiệm, thử nghiệm và thử nghiệm". Mặc dù đã được Bộ Y tế và Chăm sóc xã hội Anh giải thích về quy mô nhỏ của ngành sản xuất dụng cụ thử nghiệm, nhưng các nhà phân tích tin rằng đã có sự thiếu sót thậm chí có phần chủ quan.

Kể từ cuộc bỏ phiếu trưng cầu dân ý năm 2016 về việc rời khỏi Liên minh châu Âu, Chính phủ Anh đã nỗ lực rất nhiều để nhắc nhở công chúng rằng tương lai của Vương quốc Anh là một quốc gia độc lập chịu trách nhiệm về vận mệnh của chính mình. Một số nhà quan sát tin rằng điều này đã làm sai lệch suy nghĩ của chính phủ, và thúc đẩy thực hiện các bước phản tác dụng - bao gồm cả quan điểm về việc Vương quốc Anh có nên tham gia vào nỗ lực trên toàn EU để mua thêm máy thở hay không. Chính phủ tuyên bố lý do lỡ nhịp trong thử nghiệm Covid-19 là do sự cố trong giao tiếp, chứ không phải là sự phản đối đối với các sáng kiến ​​trên toàn EU vào thời điểm Vương quốc Anh đang tự củng cố con đường của mình.

Một số nhà phân tích cho rằng, Brexit gần như chắc chắn đã ảnh hưởng đến quyết tâm này không giống như các nước châu Âu đang làm việc trong cuộc chiến chống Covid-19. Có lẽ chính cách tiếp cận một chiều đối với khủng hoảng là một phần giải thích tại sao các bài học từ nước ngoài lại xuất hiện quá ít trong các cuộc họp báo hàng ngày của Vương quốc Anh về đại dịch Covid-19. Trong một báo cáo của chính phủ được công bố vào đầu tháng 3 nêu rõ: "Những kỳ vọng về cách Chính phủ phản ứng sẽ được đặt ra bởi các báo cáo truyền thông về các chiến lược y tế công cộng ở các quốc gia khác. Điều này làm tăng nguy cơ lo ngại của công chúng nếu các biện pháp can thiệp được nhận thấy có hiệu quả mà không được áp dụng”.

Brexit đang làm cho khả năng của Anh trong việc xử lý đại dịch này trở nên khó khăn một cách đặc biệt, trên cả cấp độ chính trị và thực tế. Đến cuối tháng 6, Chính phủ Anh phải có một quyết định rất lớn: Có muốn gia hạn thời gian chuyển đổi Brexit hay không, do giai đoạn chuyển đổi sẽ hết hạn vào ngày 31 tháng 12. Ưu điểm của việc gia hạn phần lớn là thiết thực. Vương quốc Anh vẫn nhập khẩu một lượng lớn vật tư y tế, thực phẩm tươi sống, giấy vệ sinh và những thứ khác rất cần thiết trong cuộc khủng hoảng từ các quốc gia thành viên EU. Bởi vì giai đoạn chuyển tiếp vẫn cho phép không có hạn chế thương mại giữa Vương quốc Anh và EU, điều đó có nghĩa là những thứ này có thể rời khỏi EU vào buổi sáng và được lên kệ hàng hoặc trong bệnh viện của Anh vào chiều cùng ngày. Thực tế này chứng minh khá hữu ích trong cuộc khủng hoảng chưa từng có đối với Vương quốc Anh và do các cuộc đàm phán thương mại hậu Brexit của Anh với EU hiện không thể diễn ra, kể cả dưới hình thức đàm phán trực tuyến.

Nhược điểm của việc gia hạn giai đoạn chuyển đổi Brexit là yếu tố chính trị. Nếu Vương quốc Anh buộc phải kéo dài thời gian chuyển tiếp cho đến cuối năm 2021, tức là thêm một năm nữa, Vương quốc Anh vẫn tuân thủ các quy tắc của EU và đóng góp vào ngân sách của EU nhưng không có bất kỳ tiếng nói nào trong chính sách của EU. Đó là lý do tại sao quan điểm chính thức của Chính phủ Anh là dù có virus hay không có virus, Vương quốc Anh sẽ tuân theo thời gian biểu Brexit của mình. Điều đó có nghĩa là Chính phủ Anh phải tính toán những gì quan trọng hơn: Đảm bảo rằng họ vẫn có thể nhập khẩu các xét nghiệm vật tư y tế và từ châu Âu, hoặc giữ thời gian thực hiện Brexit đầy đủ vào cuối năm 2020.

Chính phủ lập luận rằng, họ đang tăng cường khả năng đối phó với khủng hoảng bằng cách tăng các cơ sở thử nghiệm và khuyến khích các nhà máy của Anh chế tạo máy thở và thuốc khử trùng tay thay vì sản xuất ô tô và đồ uống. Anh cũng tuyên bố rằng bất kỳ thỏa thuận nào cuối cùng cũng đồng ý với EU sẽ không ngăn chặn việc xuất khẩu thiết bị y tế vào nước này. Nhưng thực tế là cuộc sống không đơn giản.

Vấn đề đầu tiên là các cuộc đàm phán về mối quan hệ trong tương lai với EU đã bị đình trệ vì Covid-19. Các nhà đàm phán trưởng của cả EU và Anh đều đang bị cách ly do Covid-19 thì dù ngay cả khi các nhóm đàm phán muốn tiếp tục các cuộc đàm phán thì cũng không thể, khi các quy tắc giãn cách xã hội nghiêm ngặt được ban hành ở Bỉ và Vương quốc Anh khiến hai bên không thể gặp nhau. Cả hai bên đều thừa nhận rằng không thể có các cuộc đàm phán thương mại chi tiết khi không thể gặp nhau. Ngay bây giờ, không ai có thể nói chắc chắn một thỏa thuận thương mại, nếu có, sẽ trông như thế nào vào cuối năm nay.

Theo lập luận của Chính phủ, Vương quốc Anh có thể thúc đẩy Brexit và đơn phương quyết định loại bỏ séc và thuế đối với thiết bị y tế, cho phép nhập khẩu vào Vương quốc Anh mà không có hạn chế thương mại. Nhưng trong khi về mặt kỹ thuật là có thể, nhưng sẽ đi kèm với khó khăn chính trị cho chính phủ của ông Johnson. Về nguyên tắc, có thể nói rằng sẽ mang theo thiết bị y tế mà không cần kiểm tra, nhưng đó không phải là một tình huống lý tưởng và có thể cung cấp một vỏ bọc cho việc buôn lậu bất hợp pháp. Về mặt thực tế, rất khó để phủ nhận rằng việc từ chối kéo dài thời gian chuyển đổi sẽ khiến khả năng đối phó với Covid-19 của Vương quốc Anh trở nên khó khăn hơn. Và lập trường cứng rắn của Chính phủ Anh về việc tuân thủ thời gian biểu Brexit đang báo động một số người trong ngành y tế.

Tuy nhiên, một số ý kiến trong chính phủ hiện đang thêm cảnh báo vào đường lối cứng rắn đó. Nếu thời hạn ngày 1 tháng 7 bị bỏ lỡ thì sẽ không có quay lại. Vì vậy, trong khi có một tia hy vọng cho những người muốn thấy Brexit bị trì hoãn, thì tác động ngay lập tức là những người ở tuyến đầu chống dịch phải dự trữ thiết bị, áo choàng, găng tay và thuốc trong khi họ có thể và không biết họ sẽ vận hành thế giới nào vào tháng 1/2021.

Không ai có lỗi khi thời gian biểu của Brexit đã va chạm với sự khởi đầu của Covid-19. Nhưng điều đó làm cho cuộc sống trở nên khó khăn đối với một Chính phủ Anh đang đau đầu với các chính sách phức tạp nhất kể từ khi Thế chiến II kết thúc. Và mặc dù có thể thuận tiện về mặt chính trị khi ông Johnson và chính phủ của ông không nói về Brexit, nhưng không có gì thay đổi thực tế rằng Vương quốc Anh đang gây tổn hại cho ngày 1/7 mà không có gì đáng kể xảy ra với những gì trước Covid-19, là thách thức chính trị và ngoại giao lớn nhất đối với Vương quốc Anh. Từ giờ đến thời điểm 1/7 đang rất gần, nước Anh chỉ có vài tuần để ra một quyết định lớn khác về số phận của chính mình.