Hướng tới trung hòa carbon: Cơ chế nào cho năng lượng sạch tại Việt Nam?

Tại Diễn đàn ông Phạm Văn Tấn- Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trường khẳng định, tại COP 26 Việt Nam đã cam kết đưa mức phát thải ròng về “0” vào năm 2050, giảm 30% tổng phát thải khí mê-tan vào năm 2030 so với năm 2020. Hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đã xây dựng và đang hoàn thiện Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050, trong đó cụ thể hóa các mục tiêu đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050. Để thực hiện mục tiêu này việc thay thế điện than bằng các nguồn điện gió, điện mặt trời, điện khí và các nguồn điện ít phát thải khác là cách đi bắt buộc phải theo.

Tính đến thời điểm hiện nay, tổng công suất lắp đặt nguồn điện năng lượng tái tạo (NLTT) đã đạt khoảng 20,7GW, chiếm hơn 27% tổng công suất lắp đặt của hệ thống điện. Có thể khẳng định thời gian qua, chính sách khuyến khích phát triển điện NLTT đã đem lại nhiều kết quả tích cực. “Tuy nhiên sự phát triển mạnh của các điện gió và điện mặt trời đã dẫn đến mất cân đối nguồn-tải theo miền do các nguồn điện gió và điện mặt trời phát triển chủ yếu tại miền Trung và miền Nam. Ngoài ra còn một loạt các dự án điện khí LNG trong Quy hoạch điện VII điều chỉnh cũng đã và đang được đầu tư xây dựng tập trung ở khu vực này”, ông Hoàng Trọng Hiếu- Phó Chánh văn phòng Ban chỉ đạo quốc gia về phát triển điện lực cho biết.

Cũng theo ông Hiếu, khó khăn thách thức trong triển khai các dự án năng lượng sạch hiện nay các vấn đề: Công tác quy hoạch, công tác đầu tư xây dựng cơ bản, giải phóng mặt bằng, giá FIT, cơ chế tài chính….

“Hiện giá điện từ nguồn NLTT đang cao hơn so với nguồn điện từ nguồn năng lượng truyền thống, chi phí bù giá NLTT đang được hòa chung với chi phí của ngành điện, chưa tách rõ ràng trong hóa đơn tiền điện. Khi tỷ trọng NLTT tăng lên thì thành phần bù giá sẽ ngày càng tăng và ảnh hưởng lớn đến chi phí giá thành ngành điện”, ông Hiếu chia sẻ.

Hiện nguồn NLTT tại tập trung chủ yếu ở một số tỉnh, địa phương nhất định trong khi phần lớn các tỉnh này có phụ tải tiêu thụ tãi chỗ nhỏ, do đó gây áp lực lên hệ thống lưới điện quốc gia, dẫn đến làm tăng chi phí đầu tư cho hệ thống…

Về tài chính, việc các đầu tư các dự án NLTT có nhu cầu về vốn lớn, tiềm ẩn rủi ro, công suất và sản lượng phụ thuộc và điều kiện thời tiết, khí hậu, khả năng thu hồi vốn lâu do suất đầu tư cao hơn nguồn năng lượng truyền thống, vì vậy các tổ chức tài chính ngân hàng thương mại thường chưa sẵn sàng cho vay đối với các dự án đầu tư vào NLTT.

Liên quan đến vấn đề vốn, bà Phạm Thị Thanh Tùng- Phó Vụ trưởng Vụ tín dụng các ngành kinh tế- Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết: Đến hết 31/12/2021 dự nợ cấp tín dụng đối với các dự án xanh đạt hơn 441.000 tỷ đồng (chiếm 4,2% tổng dư nợ toàn nền kinh tế) tăng 32,5% so với năm 2020, đặc biệt dư nợ tín dụng cho các dự án NLTT đạt khoảng hơn 212 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 47% dự nợ cấp tín dụng xanh của toàn hệ thống.

Cũng theo bà Phạm Thị Thanh Tùng, các tổ chức tín dụng gặp rất nhiều khó khăn cho các dự án NLTT vì phải tính đến yếu tố hiệu quả của dự án thông qua các vấn đề: giá điện, thời gian thu hồi vốn, yếu tố thời tiết, khả năng của hệ thống truyền tải, năng lực quản lý của chủ đầu tư…Và để cải thiện được các vướng mắc trên Việt Nam cần phải có chính sách đột phá; cần phải hình thành Quỹ NLTT tại Việt Nam sẽ tạo điều kiện cho các chủ đầu tư thực hiện các hình thức ủy thác, bảo lãnh,vay vốn thông qua quỹ này,phát hành trái phiếu xanh…để đảm bảo thu hút nguồn lực tài chính cho lĩnh vực này.

Tai Diễn đàn, nhiều vấn đề như: Cơ chế lựa chọn nhà đầu tư nguồn điện gió, điện mặt trời, điện khí; Các chính sách tài trợ vốn ưu đãi cho ngành năng lượng, đặc biệt là năng lượng tái tạo, công nghệ cao; Những điều kiện cấp tín dụng cho vay phát triển dự án năng lượng sạch, kinh nghiệm chính sách quốc tế của các nước đang phát triển về chính sách thu hút nguồn đầu tư, khoản tín dụng đối với đầu tư dự án năng lượng sạch; Cơ chế - giải pháp để thúc đẩy phát triển NLTT… đã được nêu lên để thảo luận.

Bên cạnh đó, Diễn đàn cũng đề cập đến những thách thức mới trong phát triển năng lượng sạch ở Việt Nam như: Trong quy hoạch điện, quy hoạch quản lý đất đai; đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư, đấu thầu lựa chọn nhà thầu; trong công tác chuẩn bị đầu tư, công tác thu xếp vốn; nguồn nhiên liệu trong nước và nhập khẩu; khả năng tham gia thị trường điện; sự đồng hành của chính quyền địa phương.

Ông Vương Quốc Thắng- Ủy viên chuyên trách Ủy ban Khoa học, công nghệ và Môi trường của Quốc hội, khẳng định: Theo tinh thần Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị ngày 11/10/2020 về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, chúng ta đang xem xét xây dựng, sửa đổi, bổ sung Luật để khuyến khích đầu tư xây dựng năng lượng xanh, NLTT. Uỷ ban Khoa học, công nghệ và Môi trường đang rất quan tâm và lắng nghe các tâm tư, ý kiến đóng góp của các chuyên gia, nhà đầu tư, các nhà thực thi chính sách, cá nhân… để tham mưu cho Quốc hội về những chính sách phù hợp, ban hành các luật nhằm tạo điều kiện cho quá trình chuyển dịch ngành năng lượng thành công.

“Những đòi hỏi từ thực tiễn cuộc sống rất cần được nêu ở Nghị trường Quốc hội và luật hóa để tạo hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội của đất nước”, ông Thắng khẳng định.

Ông Vương Quốc Thắng- Ủy viên chuyên trách Ủy ban Khoa học, công nghệ và Môi trường của Quốc hội phát biểu tại Diễn đàn

Theo Ban tổ chức, Diễn đàn là dịp để các đại diện cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan tư vấn, nhà đầu tư, tổ chức tín dụng, doanh nghiệp đầu tư nguồn năng lượng sạch và các nhà khoa học chia sẻ, trao đổi, phân tích các vấn đề bất cập, thách thức. Đồng thời, thảo luận về các cơ hội lớn cho các nguồn năng lượng sạch theo định hướng và quyết tâm của Chính phủ về phát triển bền vững. Đặc biệt là chủ trương dừng các dự án nhiệt than chưa triển khai đầu tư xây dựng, đồng thời kiến nghị lên cấp thẩm quyền để ban hành các quy định và cơ chế phù hợp, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, tăng tính cường phát triển các dạng năng lượng xanh và sạch.

Trên cơ sở các ý kiến, Hội đồng Khoa học Tạp chí Năng lượng Việt Nam sẽ tổng hợp và kiến nghị cấp thẩm quyền ban hành các quy định và cơ chế phù hợp trong thời gian tới, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, tăng tính khả thi thực hiện Quy hoạch điện VIII, cũng như góp phần thực hiện nội dung cam kết quốc tế của Việt Nam về trung hòa các bon vào năm 2050.

Trong khuôn khổ Diễn đàn, Ban Tổ chức cũng sẽ vinh danh “TOP 10 nhà đầu tư IPP năng lượng sạch uy tín ở Việt Nam 2021” và “TOP 10 doanh nghiệp công nghệ, thiết bị, dịch vụ điện gió, mặt trời được đánh giá tốt nhất Việt Nam 2021” nhằm ghi nhận, động viên các nhà đầu tư, các doanh nghiệp đã đầu tư xây dựng các nguồn điện sạch tiêu biểu; các DN cung cấp các thiết bị điện công nghệ cao, cung cấp dịch vụ xây dựng dự án năng lượng sạch góp phần tăng hiệu quả đầu tư và đảm bảo vận hành hệ thống điện an toàn - tin cậy.