Hoàn thiện chính sách khoa học công nghệ 'tiếp sức' tăng trưởng xanh

Tăng trưởng xanh, phát triển bền vững đang trở thành xu hướng, chiến lược phát triển chung của toàn thế giới, nhất là trong bối cảnh hội nhập toàn cầu mạnh mẽ và những thách thức đang ngày càng gia tăng từ biến đổi khí hậu. Việc phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được coi là giải pháp cốt lõi.

Vấn đề đặt ra là cần có những chính sách hợp lý để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để phục vụ cho mục tiêu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, dựa trên điều kiện thực tế của từng quốc gia.

Theo báo cáo nghiên cứu của ThS. Đặng Thu Giang (Học viện Chiến lược Khoa học và Công nghệ), Việt Nam đã xác định, tăng trưởng xanh và Phát triển bền vững là một trọng tâm quan trọng trong các chính sách phát triển thời gian qua, thúc đẩy tác động của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Trọng tâm này được khẳng định trong các văn bản có tính định hướng quan trọng của Đảng và Nhà nước. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định quan điểm chỉ đạo “phát triển nhanh và bền vững đất nước”, xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường là định hướng quan trọng phát triển đất nước trong giai đoạn 2021 - 2030.

Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật, chương trình, kế hoạch hành động và văn bản chỉ đạo điều hành về tăng trưởng xanh và bền vững dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số... tuy nhiên, trong quá trình hướng tới tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, Việt Nam cũng đứng trước nhiều khó khăn.

Theo uớc tính của Ngân hàng thế giới (WB), để hiện thực hóa mục tiêu hướng tới phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, Việt Nam sẽ cần tới 380 tỷ USD. Đây là một chi phí rất lớn buộc Việt Nam phải có những tính toán kinh tế phù hợp.

Bên cạnh đó, Việt Nam còn gặp các thách thức như: thiếu hụt cơ sở hạ tầng cần thiết để hỗ trợ tăng trưởng xanh, nhu cầu năng lượng ngày càng tăng gây áp lực lên các nguồn tài nguyên thiên nhiên, việc chuyển đổi sang các nguồn năng lượng tái tạo cần có thời gian và nguồn vốn đầu tư lớn; các chính sách hỗ trợ cho tăng trưởng xanh còn chưa đầy đủ như các ưu đãi thuế, trợ cấp hoặc các quy định bắt buộc áp dụng các công nghệ xanh; người dân và doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của tăng trưởng xanh, bền vững dẫn đến e ngại hoặc không quan tâm đến việc chuyển đổi sang các giải pháp xanh.

Bối cảnh quốc tế hiện đang mở ra cơ hội chung cho nhiều nước nhưng sẽ có sự cạnh tranh quyết liệt giữa các nước về nguồn tài nguyên, thị trường, công nghệ, nhân lực chất lượng cao.

"Các quốc gia đang phát triển như Việt Nam sẽ gặp những khó khăn nhất định trong chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh, bền vững. Đòi hỏi phải có nhìn nhận, phân tích, đánh giá những điểm nghẽn trong chính sách để có sự điều chỉnh phù hợp, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, chuyển đổi xanh", ThS. Đặng Thu Giang cho hay.

Về định hướng mục tiêu chính sách khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thời gian tới, ThS. Đặng Thu Giang cho rằng, các chính sách phải đặt trọng tâm vào phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững quốc gia, lồng ghép các mục tiêu về kinh tế, xã hội, môi trường vào nhiệm vụ khoa học và công nghệ. 

Đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là hai động lực cần được quản lý theo mục tiêu đầu ra rõ ràng, tập trung vào kết quả cuối cùng là nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo ra giá trị kinh tế, xã hội và môi trường cho đất nước. 

Chính sách cũng cần xác định người dân phải là người trực tiếp thụ hưởng các thành quả từ quá trình chuyển đổi xanh; tạo điều kiện huy động tối đa sự tham gia và đóng góp của các bên liên quan trong quá trình phát triển bền vững như người dân, doanh nghiệp, tổ chức chính trị xã hội, cộng đồng, viện nghiên cứu, trường đại học và các nhà nghiên cứu.

Hình thành nền kinh tế tri thức mở, hợp tác toàn diện, khuyến khích các sáng kiến chia sẻ tri thức, thúc đẩy ứng dụng thực tế và nghiên cứu liên ngành để giải quyết phù hợp các thách thức phát triển xanh. 

"Việc tập trung xây dựng hạ tầng số, phát triển nguồn nhân lực số - xanh và cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) là giải pháp thúc đẩy các sản phẩm, dịch vụ công nghệ mới xuất hiện mạnh mẽ hơn", ThS. Đặng Thu Giang nhấn mạnh.

Về công cụ chính sách, cần hoàn thiện chính sách thúc đẩy phổ biến và lan toả tri thức, trong đó có chính sách khoa học mở, đảm bảo mọi người dân được tiếp cận thông tin và kết quả nghiên cứu khoa học, nâng cao năng lực và hiệu quả giáo dục, đào tạo; cung cấp hành trang cho doanh nghiệp cạnh tranh trên thị trường quốc tế. 

Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để giải quyết các thách thức phát triển bền vững thông qua các chính sách mua sắm công xanh và ưu đãi thuế. Mở rộng các công cụ chính sách hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao, công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng và tài nguyên, phát thải thấp, thân thiện môi trường. 

Bên cạnh đó, chú trọng phát triển nguồn nhân lực cho hoạt động dự báo công nghệ tương lai, hỗ trợ kế hoạch khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững.

Xây dựng hành lang pháp lý đặc thù, cơ chế liên ngành để xử lý các sản phẩm, dịch vụ công nghệ mới phát sinh; tạo điều kiện thuận lợi cho việc thử nghiệm và triển khai các công nghệ mới phục vụ tăng trưởng xanh và chuyển đổi số.