Đầu tư cho chế biến và phát triển theo chuỗi: Nâng cao giá trị cà phê Việt

Chuyên gia nông nghiệp Nestlé hướng dẫn hộ nông dân kỹ thuật chăm sóc cây giống

Xuất thô 90%

Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, trong 6 tháng đầu năm 2018, kim ngạch XK nhóm hàng nông - lâm - thủy sản ước đạt 13,45 tỷ USD, tăng 9,5% so với cùng kỳ năm 2017. Trong đó, mặt hàng cà phê ước đạt 1 triệu tấn về sản lượng và 1,98 triệu USD về giá trị; tăng 9,6% về lượng nhưng giảm 6% về giá trị so với cùng kỳ năm 2017.

Năm 2018, XK nông sản nói chung và cà phê nói riêng đang gặp nhiều khó khăn khi giá XK - yếu tố tạo sức cạnh tranh của ngành này trong năm 2017 đã không còn là yếu tố thuận lợi tác động đến tăng trưởng XK. Thực tế, 6 tháng đầu năm nay, giá XK một số mặt hàng nông sản giảm mạnh, kéo theo giảm kim ngạch XK. Trong đó, giá XK cà phê đã giảm 14,2% khiến kim ngạch giảm 6% dù lượng tăng 9,6%.

Thực tế, tình trạng giá XK cà phê nói riêng và nhiều loại nông sản nói chung thất thường là điều không còn xa lạ. Bên cạnh tác động của cung - cầu thị trường, một trong những nguyên nhân chính là do lượng xuất thô quá lớn, thiếu sản phẩm chế biến sâu, khiến giá sản phẩm phụ thuộc lớn vào thương lái, dễ bị ép giá nếu nguồn cung tăng.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), hiện, tỷ lệ cà phê chế biến sâu vẫn còn rất khiêm tốn, chiếm chưa đến 10% sản lượng cà phê cả nước; tỷ lệ xuất thô lên đến 90%. Cà phê Việt Nam chủ yếu được XK sang Trung Quốc. Trong khi đó, nhiều thị trường lớn trên thế giới có nhu cầu tiêu thụ cao nhưng cà phê Việt Nam không trực tiếp XK được vì họ chủ yếu nhập khẩu cà phê chế biến.

Cũng theo Cục Trồng trọt, hiện có trên 80% sản lượng cà phê được sơ chế bằng phương pháp chế biến khô tại hộ gia đình với sân phơi bạt, sân gạch, sân xi măng, khiến chất lượng cà phê sơ chế tại nông hộ còn thấp. Do máy móc, thiết bị sơ chế của người dân còn lạc hậu, cộng với nguyên liệu thu hoạch không đáp ứng đủ tiêu chuẩn về độ chín, cà phê còn lẫn các tạp chất… nên chất lượng cà phê còn thấp. XK chủ yếu ở dạng thô nên cà phê Việt không có thương hiệu, thậm chí có thể trở thành nguyên liệu của nhiều nước dùng để chế biến sâu và tái xuất lại tiêu thụ ở Việt Nam.

Cây giống cà phê cho năng suất và chất lượng cao từ dự án NESCAFÉ Plan

Theo ông Nguyễn Viết Vinh - Tổng thư ký Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam, một nhược điểm nữa của cà phê Việt là mặc dù đã có tiêu chuẩn XK, nhưng các doanh nghiệp (DN) chỉ bán theo thỏa thuận về độ ẩm, hạt vỡ… là chính, số tuân thủ theo tiêu chuẩn chỉ khoảng 1%. Điều này khiến cà phê của Việt Nam bị trả giá thấp.

Đầu tư cho chế biến - hướng đi tất yếu

Mở rộng hoạt động sản xuất và chế biến là hướng đi tất yếu để tăng giá trị XK cà phê thành phẩm và đưa thương hiệu cà phê Việt Nam gắn liền với sản phẩm cà phê chất lượng cao. Tuy nhiên, việc đầu tư một nhà máy chế biến cần lượng vốn lớn. Đây là lý do khiến nhiều DN Việt Nam, mặc dù lượng vốn hạn chế, nhưng vẫn chấp nhận xuất sản phẩm thô chứ chưa mặn mà đầu tư cho chế biến.

Tuy nhiên, trước tiềm năng lớn của hạt cà phê Việt Nam, thời gian qua, một số DN đã đầu tư các chương trình xây dựng chuỗi sản xuất khép kín cho cà phê, tập trung nâng cao sản lượng và chất lượng, tăng giá trị XK cà phê thô. Đơn cử, Chương trình Nescafé Plan của Tập đoàn Nestlé được coi là một trong những chương trình mang lại hiệu quả tích cực khi triển khai tại Việt Nam trong những năm trở lại đây. Đây cũng là chương trình nằm trong cam kết toàn cầu của tập đoàn này, tập trung vào 3 nội dung chính là: Thực hành nông nghiệp có trách nhiệm; sản xuất có trách nhiệm và tiêu dùng có trách nhiệm.

Theo đó, từ năm 2011, trên địa bàn 5 tỉnh: Lâm Đồng, Đăk Lăk, Đăk Nông, Gia Lai, Kon Tum, Tập đoàn Nestlé đã hỗ trợ người nông dân về cây giống và phương thức sản xuất. Bên cạnh đó, hợp tác và hỗ trợ Viện Nông nghiệp Tây Nguyên (WASI) trong nghiên cứu và phát triển giống cây cà phê, cải tạo và đưa ra các phương pháp canh tác hiệu quả; phối hợp với các đơn vị Coffee Control, VCC&C, VSCB hỗ trợ người nông dân áp dụng mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế 4C (Common Code for the Coffee Community); phối hợp với các trung tâm khuyến nông tỉnh thành lập nhóm các nông dân, kết nối chuỗi…

Tính đến tháng 5/2018, đã có hơn 21 triệu cây giống từ Tập đoàn Nestlé được chuyển giao cho người nông dân. Dự kiến khoảng trên 6 triệu cây sẽ được phân phát đến nông dân từ nay đến hết tháng 8, đưa tổng số cây Nestlé hỗ trợ cho bà con nông dân trong chương trình tái canh lên trên 27 triệu cây. Bên cạnh đó, thành lập hơn 274 nhóm nông dân, hỗ trợ tư vấn cho 274 trưởng nhóm và hơn 20.000 hộ nông dân, là tiền đề cho các tổ chức tự đứng vững sau này. Chương trình giúp tiết kiệm 40% lượng nước dùng trong sản xuất, giảm 20% lượng hóa chất tiêu thụ và năng suất cà phê tăng 30%. Thông qua việc cải thiện năng lực sản xuất và chất lượng sản phẩm, với thị trường thu mua vận hành theo cơ chế thị trường, người nông dân bán được cà phê với giá tốt hơn, nguồn cung ổn định hơn.

Ngoài ra, Nestlé đã đầu tư 2 nhà máy chế biến và đóng gói cà phê tại Việt Nam ở Đồng Nai và Trị An. Trong đó nhà máy Trị An với tổng vốn đầu tư 270 triệu USD, công suất thiết kế 70.000 tấn/năm được đưa vào hoạt động từ tháng 7/2012 để sản xuất cà phê cho thị trường nội địa và XK.

Bên cạnh cà phê nhân, Nestlé không ngừng đẩy mạnh sản lượng cà phê đã sơ chế và cà phê thành phẩm để XK. Mỗi năm, có khoảng 30.000 tấn cà phê sơ chế và cà phê tách cafein (decaf) được XK đi Hồng Kông, Myanmar, Mỹ, Anh, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc… Xây dựng thương hiệu riêng tại Việt Nam là NESCAFÉ Cà phê Việt; phát triển các dòng sản phẩm cà phê cao cấp pha máy sử dụng nguyên liệu cà phê Việt Nam để tiếp cận đối tượng khách hàng cao cấp hơn…

Chuỗi sản xuất của Tập đoàn Nestlé là một điển hình từ khâu phát triển giống đến canh tác bền vững, kết nối nông dân, chế biến công nghệ cao và XK thương hiệu cà phê Việt Nam chất lượng cao, giúp định vị rõ ràng hơn thương hiệu cà phê Việt Nam trên thị trường quốc tế.