Bài 2: Quốc hội giám sát, chỉ ra điểm nghẽn trong chính sách phát triển điện lực

Giá điện rẻ, hiệu quả sử dụng năng lượng thấp

Ngày 12/10/2023, tại Phiên họp thứ 27, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021”. Tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy đã Báo cáo tóm tắt kết quả giám sát, nêu rõ kết quả, hạn chế, nguyên nhân của tồn tại, hạn chế, bài học kinh nghiệm và kiến nghị những giải pháp trong giai đoạn trước mắt và dài hạn.

Năm 2023, Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021” (Ảnh: Thu Hường)

Bên cạnh thành tựu trong việc thể chế hóa, cụ thể hóa các Nghị quyết, Kết luận của Bộ Chính trị về định hướng phát triển ngành năng lượng đáp ứng đồng bộ các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội, Báo cáo giám sát cũng chỉ ra những vấn đề còn bất cập về tính thống nhất trong ban hành các chính sách pháp luật về năng lượng do các lĩnh vực như: Than, dầu khí, điện, năng lượng mới và năng lượng tái tạo được xây dựng tương đối độc lập, quy định trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật, thiếu tính liên thông, kết nối; hình thức, giá trị pháp lý và chủ thể ban hành khác nhau.

Hiệu quả khai thác, sử dụng năng lượng còn thấp; hệ số thu hồi dầu khí chưa cao; hệ số thu hồi than sạch tuy có cải thiện nhưng vẫn còn thấp, nhất là trong khai thác hầm lò. Hệ số đàn hồi năng lượng năm 2021 là 1,39 và là ở mức cao so với nhiều nước trên thế giới.

Chỉ số cường độ năng lượng cao cho thấy hiệu quả sử dụng năng lượng ở nước ta còn thấp so với thế giới. Hiện nay việc sử dụng năng lượng còn chưa thực sự quan tâm đến tiết kiệm, hiệu quả. Việc tuân thủ Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả và các văn bản hướng dẫn thi hành còn chưa nghiêm, nhất là các quy định đối với phương tiện, thiết bị tiết kiệm năng lượng được trang bị, mua sắm đối với cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước; thực hiện lộ trình năng lượng sơ cấp Việt Nam ngày càng cạn kiệt.

Trong khi, chuyển đổi năng lượng đối mặt với nhiều thách thức lớn, công tác bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu trong lĩnh vực năng lượng có nơi chưa được quan tâm đúng mức, gây bức xúc xã hội. Trong đó, đáng lưu ý những thách thức lớn về kỹ thuật - công nghệ, nguồn nhiên liệu thay thế, hành lang pháp lý và tính hiệu quả của dự án, trong đó có lĩnh vực sản xuất nhiệt điện từ than trong việc triển khai Quy hoạch điện VIII.

Cũng tại phiên họp này, Tổng Thư ký Quốc hội – Bùi Văn Cường cho biết: Hiện giá điện của chúng ta thấp hơn so với trung bình của thế giới. Xếp theo độ rẻ thì Việt Nam đứng thứ 47/147 quốc gia và trong khu vực, đứng sau Singapore, Thái Lan, Philippines và Indonesia.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà phát biểu tại phiên họp thứ 27 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào ngày 12/10/2023 (Ảnh: quochoi.vn)

Ông Bùi Văn Cường chia sẻ, giá điện thấp thì cũng có mặt tốt nhưng cũng có mặt không tốt, một số doanh nghiệp có thể lợi dụng chính sách giá điện này để sử dụng trong việc luyện nhôm, luyện thép, như vậy là sẽ trợ giá cho các doanh nghiệp, nên cần phải cân nhắc kỹ và sớm có cơ chế để xem xét, nghiên cứu đối với giá điện.

Hoàn thiện chính sách giá điện

Để tháo gỡ những vướng mắc trên, một trong những nhiệm vụ, giải pháp cần làm ngay giai đoạn 2024-2025 được Đoàn Giám sát đưa ra đó là:

Tập trung rà soát, trình Quốc hội việc sửa đổi, bổ sung Luật Điện lực, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Khoáng sản, Luật Hóa chất, Luật Quản lý và sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp; sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) khác để tháo gỡ các vướng mắc, điểm nghẽn khi triển khai đầu tư các dự án, hạ tầng năng lượng…

Đặc biệt đối với chính sách giá điện, giá than, giá xăng dầu, cần nghiên cứu, đề xuất cơ chế, chính sách vận hành thị trường năng lượng cạnh tranh, trong đó, tập trung đánh giá toàn diện tình hình triển khai thị trường điện cạnh tranh trong giai đoạn vừa qua, xác định vấn đề còn bất cập, các khó khăn, vướng mắc và có các giải pháp phù hợp để thúc đẩy quá trình chuyển đổi thị trường, bao gồm việc tái cơ cấu ngành điện phục vụ phát triển thị trường điện, tăng cường tính độc lập và năng lực của cơ quan điều tiết thị trường điện và đơn vị vận hành thị trường điện; khẩn trương đẩy nhanh việc hoàn thành các điều kiện để thực hiện lộ trình phát triển thị trường điện bán buôn và bán lẻ cạnh tranh.

Đồng thời, điều chỉnh kịp thời giá bán lẻ điện theo biến động thực tế của thông số đầu vào, giá nguyên nhiên liệu, tỷ giá, thị trường điện, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội, đồng thời bù đắp được chi phí và lợi nhuận hợp lý để bảo toàn vốn kinh doanh của doanh nghiệp; sớm luật hóa việc điều hành giá bán lẻ điện theo tinh thần “xoá bỏ mọi rào cản để bảo đảm giá năng lượng minh bạch do thị trường quyết định”, rút ngắn thời gian giữa các lần điều chỉnh giá điện; điều hành giá bán lẻ điện linh hoạt, bám sát diễn biến thị trường.

Có cơ chế tách bạch chi phí hoạt động sản xuất kinh doanh và hoạt động công ích, chi phí xã hội và chi phí quản trị doanh nghiệp hiệu quả đối với giá bán điện; tiếp tục hoàn thiện cơ chế giá truyền tải điện đảm bảo thu hút đầu tư vào lưới điện truyền tải và theo từng khu vực địa lý; tính toán, xác định khung giá điện khí để đảm bảo hiệu quả đầu tư của dự án điện; hoàn thiện khung chính sách, pháp luật về phát triển điện lực, phát triển năng lượng tái tạo...

Cần sớm có cơ chế tách bạch chi phí hoạt động sản xuất kinh doanh và hoạt động công ích (Ảnh minh họa: Thu Hường)

Khẩn trương hoàn thiện các cơ chế, chính sách về điều hành giá điện, phát triển thị trường điện cạnh tranh, trước hết thúc đẩy cạnh tranh trong khâu nguồn điện (bao gồm thúc đẩy cạnh tranh trong đầu tư nguồn điện mới và cạnh tranh trong vận hành các nguồn điện đã có), xử lý các vướng mắc hiện nay; thể chế hóa cơ chế phát triển nguồn điện năng lượng tái tạo thông qua khung giá phát điện trừ nguồn điện tự sản, tự tiêu tạo đột phá khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn điện sử dụng năng lượng tái tạo, đáp ứng mục tiêu trong Quy hoạch điện VIII; xây dựng cơ chế đấu giá, đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư theo tiêu chí giá điện thấp nhất; ban hành khung giá điện nhập khẩu từ nước láng giềng.

Từ kết quả giám sát của Quốc hội, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương gấp rút triển khai hoàn thiện các chính sách về năng lượng trong đó tập trung và xây dựng dự án Luật Điện lực (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV; đồng thời đưa vào chương trình xây dựng pháp luật năm 2025 để triển khai dự án Luật Sử dụng Năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi). Đồng thời, Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 05/2024/QĐ-TTg ngày 26/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ Quy định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân. Quyết định này sẽ góp phần thực hiện chính sách giá điện theo hướng thị trường, có tăng, có giảm.

Bài 3: Chính sách giá điện đang dần theo hướng thị trường