Gian nan làng nghề nước mắm Nam Ô

Nước mắm Nam Ô ngon hay không là do quá trình ủ cá

“3 chìm 7 nổi” giữ nghề

Ông Nguyễn Hữu Thiết cho biết, con đường giữ và phát triển thương hiệu nước mắm Nam Ô không hề bằng phẳng. Nghề làm nước mắm đã được hình thành và phát triển cách đây hàng trăm năm tại làng Nam Ô, xã Hòa Hiệp (cũ) (nay là phường Hòa Hiệp Nam, Liên Chiểu, Đà Nẵng). Tuy nhiên, đến khi người dân chạy theo lợi nhuận để làm nghề sản xuất pháo thì nghề làm nước mắm bị mai một và gần như đi vào quên lãng. Năm 1994, Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt đã ký, ban hành Chỉ thị 406 cấm sản xuất, buôn bán và đốt pháo thì cuộc sống của người dân khu vực này gặp khó khăn do mất việc làm. Đến năm 1997, khi Đà Nẵng chia tách khỏi Quảng Nam, quận Liên Chiểu cũng hình thành. Để đảm bảo an sinh tại quận, lãnh đạo quận Liên Chiểu đã có chủ trương phải giải quyết được việc làm cho người dân Nam Ô. Lúc đó, nghề làm nước mắm mới được lựa chọn là nghề truyền thống để giúp người dân thoát đói nghèo.

Chính thức đến năm 2005, đề án khôi phục làng nghề nước mắm Nam Ô được triển khai. Lãnh đạo quận đã trực tiếp đi vào khu vực Bình Thuận để liên hệ mua chum, lu và hỗ trợ cá mắm cho người dân để khôi phục làng nghề. Năm 2009, Hội làng nghề nước mắm Nam Ô ra đời với khoảng trên dưới 100 hội viên, sản lưởng khoảng 50.000 lít/năm.

Năm 2010, TP. Đà Nẵng có chủ trương di dời, giải tỏa một phần của dự án sinh thái Nam Ô. Hội viên của làng nghề cũng do đó mà giảm xuống chỉ còn hơn 50 hội viên. Làng nghề nước mắm lại một lần nữa đứng bên nguy cơ mai một. Tuy nhiên, qua những nỗ lực giữ và phát triển nghề truyền thống, dù đến năm 2015 hội làng nghề vẫn chỉ duy trì 53 hội viên nhưng nhiều hộ gia đình không gia nhập hội viên nhưng vẫn duy trì nghề dù chỉ muối nhỏ lẻ để cải thiện đời sống và buôn bán nhỏ lẻ. Sản lượng vì thế cũng tăng, đến thời điểm cuối năm 2017 vào khoảng 150.000 lít/năm.

Xác định nghề làm nước mắm Nam Ô và làng nghề nước mắm Nam Ô là một nét văn hóa đẹp của người dân Liên Chiểu nhưng địa bàn sản xuất chật hẹp, cơ sở hạ tầng không đảm bảo, nhiều lần lãnh đạo quận Liên Chiểu đã xin UBND TP. Đà Nẵng bố trí một diện tích nhất định từ 2 - dưới 4ha để quy hoạch làng nghề. Nhưng nhiều lần chọn địa điểm mà không thành. Đơn cử như chọn vị trí tại Hòa Hiệp Bắc, diện tích 6ha nhưng người dân không đồng tình, cho rằng làng nghề nước mắm Nam Ô thì phải ở đúng vị trí làng Nam Ô mới thuận lợi và giữ đúng bản sắc, hương và vị của nước mắm Nam Ô.

Loay hoay tìm chỗ đứng trong “sân chơi” công nghiệp

Dù là sản phẩm nức tiếng, nhưng đến hiện tại sản phẩm nước mắm Nam Ô vẫn bít cửa vào các kênh phân phối lớn như siêu thị do thiếu các giấy phép con. Anh Bùi Thanh Phú, một hộ sản xuất tiêu biểu tại làng nghề cho biết: Do vướng các quy định về đảm bảo môi trường từ Quyết định 39 của UBND TP. Đà Nẵng, nên nước mắm Nam Ô không được cấp các giấy phép con như giấy phép VSATTP, giấy phép kinh doanh…

Sản phẩm dù không tiếp cận được với các kênh phân phối lớn nhưng sản xuất ra đến đâu vẫn tiêu thụ hết đến đó nhờ lãnh đạo quận, thành phố dùng làm quà biếu khách, nhiều khách du lịch cũng tìm đến mua và đi vào kênh phân phối truyền thống là các chợ. Về lâu dài, bài toán phát triển thương hiệu và mở rộng sản xuất cần phải có lời giải. Bởi hiện nước mắm Nam Ô vẫn còn sản xuất theo thời vụ; thương hiệu muốn xây dựng bền vững phải đảm bảo các tiêu chuẩn, trong đó các giấy phép con là một điều kiện cơ bản.

Tuy nhiên, thách thức hiện hữu lớn nhất của nước mắm Nam Ô đó là cạnh tranh với nước mắm công nghiệp.

Ông Nguyễn Hữu Thiết chia sẻ: Dù nhiều lần quận tạo điều kiện bố trí điểm bán hàng tại các chợ truyền thống nhưng vẫn chưa thành công. Do sức tiêu thụ thấp và giá thành lại cao hơn nước mắm công nghiệp. Trong hội doanh nghiệp quận có 1 doanh nghiệp chuyên cung cấp suất ăn công nghiệp. Một ngày đơn vị đó cung cấp 6.000 - 7.000 suất ăn cho công nhân sản xuất trong KCN. Doanh nghiệp cũng đồng ý mua vì trách nhiệm chính trị và an sinh, nhưng cũng thẳng thắn trao đổi chỉ mua sản phẩm để Tết làm quà cho người lao động. Còn bình thường sẽ dùng nước mắm công nghiệp mới có lãi. Mỗi hộp cơm cho công nhân giá bình dân. Trong khi nước mắm Nam Ô đến 60.000 đồng/lít, rót được mấy thì hết.

Hiện UBND quận Liên Chiểu đang tập trung hỗ trợ người dân cải tiến mẫu mã và hỗ trợ kinh phí cho hội làng nghề tham gia các hội chợ để giới thiệu, quảng bá sản phẩm.

UBND TP. Đà Nẵng cũng thống nhất chủ trương là giữ nguyên hiện trạng, giao cho quận xây dựng 1 đề án chỉnh trang nâng cấp cơ sở hạ tầng ở khu vực này. Trong giai đoạn 2018 - 2020 sẽ cải tạo nâng cấp một số tuyến đường với phương châm Nhà nước và nhân dân cùng làm để tạo một hệ thống giao thông đồng bộ. Song song với đó sẽ xin chủ trương của thành phố xây dựng gian hàng triển lãm và trưng bày sản phẩm nước mắm Nam Ô và trưng bày giới thiệu mô hình quy trình sản xuất nước mắm Nam Ô cho khách tham quan. Nếu du khách có nhu cầu sẽ đi vào làng nghề thực tế.

Sau khi hoàn thành, quận sẽ tiến tới kiến nghị thay đổi một số nội dung của Quyết định số 39 để tạo thuận lợi cấp đầy đủ các giấy phép con cho người dân, tạo thuận lợi cho sản phẩm đi vào các kênh phân phối lớn.

Cũng từ đó, sẽ dần định hình thương hiệu nước mắm Nam Ô và lấy chất lượng sản phẩm làm giá trị cốt lõi để cạnh tranh với nước mắm công nghiệp.